«Η Σταύρωση και η Ανάσταση αποδιδόμενη μέσα από την ξύλινη σκάφη των παραδοσιακών ζυμωτών»

Ιδιαίτερη θέση κατέχει ο άρτος στην εθιμική και λειτουργική χριστιανική καθημερινότητά μας ως ο άρτος της ζωής, ως το ίδιο το Σώμα του Χριστού! Η πλούσια λαϊκή παράδοσή μας, μας παραδίδει κραυγαλέα τη βαθιά θρησκευτικότητα κάθε νοικοκυράς καθώς αυτή συνδημιουργεί και συμπορεύεται με του Κυρίου της τα Άγια Πάθη προς την πορεία της λαμπρής Αναστάσεώς Του εκφράζοντας διά των διανθισμένων συμβολικών αρτοσκευασμάτων της, την ευλάβεια, τον ψυχοσυναισθηματικό συγκλονισμό της, την τιμή, το σεβασμό, την πανηγυρική της χαρά και λατρεία προς τον Ιησού Χριστό!

Ομολογητικό δηλώνεται το Σύμβολο της Πίστεως διά των παραδοσιακών της αρτοσκευασμάτων: «Προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν. Καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος.»

Αφετηρία στη λατρευτική δημιουργικότητα κάνει η δημιουργία του αρχικού προζυμιού καθώς πρωτοκαμωμένο από αγιασμό κι ευλογημένο αλεύρι της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού φυλάσσεται προστατευτικά με κάθε ευλάβεια ως η αναστάσιμη πρώτη ύλη στα εκκλησιαστικά γιορτινά ζυμωτά.  

Το ανατζίνισμαν του προζυμιού από την εσπέραν της προηγούμενης ημέρας κάθε ζυμώματος είναι η απαρχή κάθε διαδικασίας.

 Η Μεγάλη Πέμπτη έχει καθοριστεί ως η ημέρα των πασχαλινών ζυμωμάτων καθότι απέφευγαν να ζυμώσουν την Μεγάλη Τετάρτη και την Μεγάλη Παρασκευή από συγκλονισμό και σεβασμό στην προδοσία του Ιησού και στα Άγιά Του Πάθη. 

Την εσπέρα της Μεγάλης Τετάρτης μετά τη δύση του ήλιου η κάθε νοικοκυρά συμπορεύεται με τον Χριστό ανατζινώντας  το φυλαγμένο της προζύμι κι αφού το σταυρώσει επικαλούμενη τη βοήθεια του Θεού:

«Έλα η δύναμή Σου Θεέ μου!» το διατηρεί σκεπασμένο στα ζεστά έως την επομένη το πρωί!

 Το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης χρησιμοποιώντας χωριάτικο αλεύρι με την προσθήκη του ανακαινισμένου προζυμιού, άλατος, ζάχαρης, κοπανισμένης μαστίχας, κοπανισμένου γλυκάνισου, κανέλας και νερού ή γάλακτος πλάθει τη ζύμη της η οποία προοριζεται για τα πασχαλινά αρτοσκευάσματά της! Εκπληκτική αξιολογείται η επινόηση των νοικοκυρών να μετατρέπουν τα απλά ζυμώματά τους διανθίζοντάς τα σε αριστουργηματικά έργα τέχνης τα οποία έχει το καθένα τη δική του σημαδιακή συμβολικότητα καθώς συνάδει επετειακά συμπορευόμενο με την κάθε ημέρα της Μεγάλης Εβδομάδας και των Αγίων του Κυρίου Παθών από τη Σταύρωση προς την πανηγυρική Ανάστασή Του! 

Σε μία ιεραρχική σειροθέτηση τα πασχαλινά ζυμώματα διαχωρίζονται σε δύο ομαδοποιημένες συνθέσεις, με την πρώτη να αναφέρεται στα Πάθη του Χριστού ενώ μεταβατικά πανηγυρική η δεύτερη πιο εμπλουτισμένη να αναφερεται στη λαμπρή γιορτινή ανάστασή Του. Ο Σταυρός των Αγίων Παθών καμωμένος είτε με μονό σταυρωτό ζυμαρένιο κορδόνι, είτε με διπλό σε πλέξη σαν τριφουρένος αποδίδει το σταυρικό θάνατο, μα και την καταπάτηση του θανάτου και την προσδοκία της αιωνίου ζωής. 

Ενδεικτικό των Αγίων Παθών ακολουθεί το ζυμαρένιο ακάνθινο στεφάνι αποτελούμενο από δύο ή τρία κυκλικά ζυμαρένια κορδόνια με ακάνθινες προεξοχές σε όλο το μήκος τους καμωμένα έτσι ώστε να ομοιάζουν με τα συνεστραμμένα ακάνθινα κλαδιά της ακάνθινης  στέφανου του Χριστού.

Κυλινδρικό κυκλικό κορδόνι οι απολήξεις του οποίου στρεφόμενες προς τα έξω περιδένονται με λεπτότατες λωρίδες ζυμαριού συμβολίζουν τα δεμένα χέρια του Ιησού με το σχοινί της Αγίας Κάνναβου καθώς πορεύεται προς τον Γολγοθά.

Μεταβατικό νικητήριο ιαματικό στα δικά μας ανθρώπινα πάθη κυριαρχεί από όλα τα ζυμώματα το «Σταυροκούλουρο», ή «Σταυρός» ή «Σταυρός της Λαμπράς» 

όπου τον ζυμαρένιο σταυρό πλαισιώνει κυκλικό ζυμαρένιο κορδόνι συμβολίζοντας την καταπάτηση του θανάτου, την ανάσταση και τη ζωή αναφερόμενο στο κυκλικό σχήμα του άρτου και του πρόσφορου να συνάδουν έτσι με το κυκλικό σχήμα της κοιλίας της Παρθένου από την οποία γεννήθηκε ο Χριστός, ως ο κύκλος από τον θάνατο προς την αιώνια ζωή! 

Το «Σταυροκούλουρο» σε αντίθεση με τα υπόλοιπα αρτοσκευάσματα δεν καταναλωνόταν αμέσως μετά την εορτή της Λαμπρής αλλά φυλαγόταν για σαράντα ημέρες αναρτημένο σε πόρτα ή τοίχο του νοικοκυριού μέχρι την εορτή της Αναλήψεως του Χριστού και προσφερόταν ένα του κομματάκι ως γιατρειά σε ασθενείς, χαρακτηριστικό της θεραπευτικής του ιδιότητας στην αντίληψη των πιστών επιβεβαιώνεται στους στίχους που ακολουθούν:

«Σταυροκούλουρον που τρώσιν οι αγγέλοι που τρώσιν τζαι οι άρρωστοι τζαι βρέθουνται Γιαμένοι»

Οι «αυγωτές» ή «αφκωτές» διανθίζονται με την προσθήκη κόκκινου λαμπριάτικου αυγού συμβολίζοντας τη χαρά της Αναστάσεως είτε πλαισιωμένο από το συμβολικό κύκλο, είτε τοποθετημένο σε καλαθάκι ζυμωτό, ομολογητικό στη χαρμόσυνή μας δήλωση:«Χριστός ανέστη! ἀληθῶς ανέστη ο Κύριος! Με τον κρότο του τσουγκρίσματος του το αβγό, μας παραπέμπει στον κρότο της μετακύλισης του ταφικού λίθου. 

Τα ζυμωτά βορτακούθκια είναι στην λαϊκή αντίληψη η επιβεβαίωση πλούσιων βροχών, ποταμών ξεχειλισμένων, χορτάτων συνεπώς καλλιεργειών, λέξη ενδεικτική συνάμα η οποία μας παραπέμπει στα κατάλοιπα της αρκαδικής διαλέκτου όπως αυτά διασώζονται. Τα βορτακούθκια συνήθως πλάθονται  σε μέγεθος ανοικτής παλάμης ενώ στο προσωρινώς κατεχόμενο χωριό Κοντεμένο έχουν το μέγεθος μεγάλου χορταστικού ψωμιού.

Ζυμωτά ζεμπιλούθκια ξέχειλα από λογιών-λογιών καρπούς εκφράζουν την προσδοκία των πιστών να ευλογήσει με την Ανάσταση του ο Κύριος την πολυκαρπία των αγροτικών τους μόχθων συνεπεία και των πλούσιων προαναφερόμενων βροχών. 

Ο ζυμωτός πασχαλινός «ανεμόμυλος» συνάδει εύλογα κι αυτός ως η κινητήρια δύναμη στις φτερωτές του οποίου ο άνεμος ωθεί την τροχαλία του ώστε να αντλεί ξεδιψαστικό ως πηγή ζωής το νερό από τα πλούσια πηγάδια των νοικοκυριών.

Σισαμωτές Γυρισταρκές ή γλισταρκές , αθθρωπούθκια, πόδιν της όρνιθας, τσιουρέκια σισαμωτά εμπλουτίζουν την λίστα των παραδοσιακών πασχαλινών γιορτινών εδεσμάτων.