Αφιέρωμα για τα σχολεία του Στροβόλου με αφορμή τη γιορτή των Γραμμάτων

“Με την παλάσκαν παραμάσχαλα και την ελληνορθόδοξη παιδεία στην ψυχή μας»

Ρωτήθηκα κάποτε ως Στροβολιώτισσα γιατί και για λόγους ποιους δόθηκε το οδονύμιο: «Αρχιεπισκόπου Κυπριανού» στην κάθετη οδό που τέμνει το τότε πεπλατυσμένο προαύλιο και τότε εκτεταμένο τσιφλίκι του Ιερού Ναού της Παναγίας Χρυσελεούσης! 

«Το έφτασα» καυχήθηκα με συγκίνηση και υπερηφάνεια «μέσα από τις ζωντανές διηγήσεις του παππού και του πατέρα μου, του προπάππου μου Ιωσήφ, της προγιαγιάς Ελένης! Αμπέλια, κλήματα και τα τρεχάμενα νερά, τις δέκα σκάλες γης που για να ποτιστούν παραχωρούσε ο ένας γεοκτήμονας το πότιμο νερό στον άλλο!»

Σε κάθε απόηχο της κρούσης του κουδουνιού στις αυλές των Δημοτικών Σχολείων, είτε για έναρξη, είτε για κλείσιμο, ή για διάλειμμα ή κάλεσμα επιστροφής στην τάξη κάνει η σκέψη μου μνημόσυνο στον Τζυπριανό!

Κτήτορας της Χρυσελεούσης, κτήτορας του πρώτου κρυφού σχολειού, κτήτορας των γειτνιάζοντων πρώτων αρχαίων σχολείων!

Απαραίτητο το σχολείο, ως μονάδα παιδαγωγική, ως πρωτογενής ή δευτερογενής παράγοντας ο οποίος αποστολή του έχει πρώτιστη στης γνωσιολογικής και ψυχοσυναισθηματικής επάρκειας καθενός το πλάσιμο, συνεργός ωφέλιμος, μαζί του να συμπορεύονται η οικογένεια, η Εκκλησία, η υγιής γειτονιά, η συναναστροφή μες την αθλητική ή κοινωνική ομάδα με συνομήλικα παιδιά, η σχολική εκδρομή, η συμμετοχή στα ήθη, στα κοινά, στα έθιμα. 

Στα 1810, ως πρώτο διαπιστώνεται σύμφωνα με τις μαρτυρίες των Στροβολιωτών ότι λειτούργησε στον Στρόβολο μια παραγκούδα όπως-οπως καμωμένη στης εκκλησίας το προαύλιο, το πρώτο εκείνο Δημοτικό Σχολείο, το στεγασμένο σε μετόχι της Ιεράς Μονής Παναγίας Μαχαιρά, με διδασκάλους τους μοναχούς και τους ιερείς και την οικονομική αρωγή της ίδιας της Ιεράς Μονής μα και του τότε ιδρυτή του, Αρχιεπισκόπου Κυπριανού. 

Στα μετέπειτα μαρτυρικά εκείνα χρόνια που ακολούθησαν του απαγχονισμού του ευεργέτη και προστάτη Εθνομάρτυρα Κυπριανού, εύλογο ήτανε πως ανάμεσα σε όλα τα άλλα θα επηρεαζόταν κι η Παιδεία. Πρώτιστα ίσως στους στόχους των οχτρών η Παιδεία η ίδια, καθότι είχαν αντιληφθεί την επίδραση και την ύψιστη αποστολή που είχε η Εκκλησία στην εθνική μας επιβίωση, για τούτο και θανάτωσαν διά του απαγχονισμού και  της σφαγής, τους ρασοφόρους πρωτεργάτες καθοδηγητές μας.  

«Η Ορθόδοξη Εκκλησία υπήρξε η κιβωτός της σωτηρίας του Ελληνικού Γένους και η δύναμη εκείνη που με το ποιμαντικό και εθνικό της έργο, προετοίμασε τον υπόδουλο Ελληνισμό να αγωνιστεί και να κερδίσει την ελευθερία του». Τούτα ήταν τα λόγια από την επιμνημόσυνη ομιλία του Πανιερωτάτου Μητροπολίτη Ταμασού και Ορεινής, κ. Ησαΐα, όπως αντήχησαν μες τον Ιερό Ναό του Χρυσοσώτηρος Καμπιών, στο περσυνό μνημόσυνο του Εθνομάρτυρος Κυπριανού.  

«Ο Ελληνισμός επέζησε τρεφόμενος από την Εκκλησία, γιατί οι Έλληνες αδιάκοπα ήλπιζαν και έκαναν σχέδια για την ημέρα που θα ανακτούσαν εκ νέου την ελευθερία τους», αναφέρει ο φημισμένος βυζαντινολόγος Άγγλος ιστορικός, Σερ Στήβεν Ράνσιμαν. στο βιβλίο του «Η μεγάλη εκκλησία εν αιχμαλωσία 1204 μ.Χ.-1821μ.Χ.».  

Κρυφά σχολειά στεγαστήκαν στα σπίτια των περίοικων Στροβολιωτών άμα τη απώλεια του Εθνομάρτυρά τους και στους τόπους εργασίας των γονέων των παιδιών, με διδασκάλους τους Χατζηκυριάκο Τζιέφαλο το 1860, ενώ τούτος ύφαινε σακιά στο εργαστήρι του και τους Χατζηκυριάκο και Ναθαναήλ Χατζηκαλλή στα 1865, με μαθητές δεκαπέντε ο καθένας τους. 

Το πρώτο Δημοτικό Σχολείο Στροβόλου επί της οδού Αρχιεπισκόπου Κυπριανού, μετέπειτα Δημαρχείο Στροβόλου, πρωτολειτούργησε το 1915 ως Αρρεναγωγείο. Η φωτογραφία με τους μαθητές και τους δασκάλους τους λήφθηκε τη σχολική χρόνια 1932-1933.

Στον περίβολο του Ιερού Ναού της Στροβολιώτισσας Παναγίας Χρυσελεούσης, εικάζεται ότι υπήρχε λυόμενη ξυλοστεγής παράγκα, η οποία λειτούργησε το 1866, ως το πρώτο κοινοτικό σχολείο Στροβόλου με αύξηση συνόλου μαθητών, τριάντα και με διδάσκαλό τους, τον Μικρασιάτη μοναχό Νεόφυτο.

«Παιδαγωγία», το πρωτεύον διδασκαλίας μάθημα, το «αλφαβητάριο» ακολούθως, το «αναγνωσματάριον», η «γεωγραφία», «τα κοινά εκκλησιαστικά», «οκτώηχον», «ψαλτήριον», τον «Απόστολον», ώστε τα παιδιά συλλειτουργοί των Αγγέλων να γίνονται για τις ανάγκες της εκκλησίας. 

Σε κάποια ολιγάριθμα ορεινά σχολεία, απαντάται έως σήμερα η εφαρμογή του συστήματος εκείνου, «των πρωτόσχολων», όπου οι κατανεμημένοι μαθητές σε τάξεις, διδάσκουν τους μικρότερούς τους.  

Πέντε μπακίρες, πέντε γρόσια, ήταν ο οβολός καθενός μαθητή για τη μηνιαία χρηματική αμοιβή του διδασκάλου τους, ο απεριόριστος έκδηλος σεβασμός και η εκτίμηση, τα καλούδια από κάθε σπίτι μες των μαθητών τα χέρια, η κριθαρένη ζυμωτή κουλούρα τις Δευτέρες από τη σκάφη καθε μητέρας, κρίνα, αγριομαργαρίτες, ματσικόριδα μες το αλουμινόχαρτο όπως-όπως τυλιγμένα, δώρα ως έκφραση εκτίμησης κι ο μισθός προς το διδάσκαλό τους. 

«Επροσηκώννουνταν», ως λεν’ ώσπου να κάτσει ο δάσκαλος στη θέση τη δική του. «Παρών διδάσκαλε», «παρούσα κύριε», απαντούσαν το χέρι σηκώνοντας στην εκφώνηση των ονομάτων τους σε κάθε πρωινή λήψη παρουσιών. 

«Γιατί δεν ήλθες χτες στην εκκλησία;»

Ήταν η σταθερή ερώτηση του διδασκάλου τους κάθε πρωινό Δευτέρας, μα και η υπογράμμιση πόσο στην αθροιστική αγωγή των μαθητών, επιδρούσε η συμμετοχή και παρουσία τους στη θεία λειτουργία.  

Στρογγύλοι σπόροι, «ρόβκια», όπως τα λεν, χυμένοι μες σε ένα πλαίσιο ξύλινο, πάνω στο οποίο καλούνταν να ισορροπήσουν με λυγισμένα γόνατα ήταν μία ανάμεσα σε άλλες, παιδαγωγική τους συμμόρφωση και τιμωρία, οι ραβδισμοί σε παλάμες και πατούσες, στα πισινά και το τράβηγμα αυτιών, για τους ζωηρούς απειθάρχητους μαθητές του σχολείου. 

Ως πρώτο με την ξεκάθαρη αποστολή του, Δημοτικό Σχολείο, αναφέρεται το 1915 το πετρόκτιστο από πωρόλιθους στης ώχρας το χρώμα κτήριο, το οποίο λειτούργησε μεταγενέστερα ως Δημαρχείο Στροβόλου, επί της οδού Αρχιεπισκόπου Κυπριανού. Δεύτερο Δημοτικό Σχολείο, στεγάστηκε το 1929, στα νεότερης αρχιτεκτονικής παρακείμενα του πρώτου κτίρια, απέναντι από το Σωματείο «Κεραυνός»  

Τα παιδιά του Νηπιαγωγείου Στροβόλου με τη δασκάλα Αναστασία Ταουσιάνη, τη σχολική χρόνια 1932-33.

«Αλατζιά», είχε το όνομα η καρό μαυρόασπρη ποδιά με το λευκό το μικρό κολάρο, το πλουμισμένο με νήμα λευκό και βελονάκι από τα επιδέξια χέρια κάθε μάνας, κολαριστά σιδερωμένο και πλυμένο με στάχτη καρβούνων κι αλουσίβα και το λευκό των αγοριών πουκάμισο.  

Λευκό το υφασμάτινο μαντήλι όλων τους πάνω στο οποίο απλώνανε τα χέρια τους ώστε να περάσει κάθε ημέρα ο δάσκαλος να δει νύχια κομμένα όμορφα και παστρικά τα χέρια. 

«Τετράδια, μολύβια, σβήστρα και ξύστρα, μας τα έδινε ο δάσκαλος σε όλους ακριβώς τα ίδια, δεν είχε τότες βιβλιοπωλεία για να αγοράζει ο κάθε μαθητής τι θέλει».  

«Τ’ αλφαβητάριον»

Κι η προσευχή, κάθε πρωί, «Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς», με το εικόνισμα της βρεφοκρατούσας Παναγιάς αντίκρυ μας  πάνω από τον πρασινοπίνακα, ήταν το έναυσμα της μέρας.  

Το πρώτο εκείνο έτος της κυπριακής Ανεξαρτησίας το 1960, βρήκε μετέωρη την ελληνική κυπριακή εκπαίδευση να ελέγχεται ακόμα από τις μεταβατικές διατάξεις της κυβέρνησης, σχολικών επιτροπών, ή και ιδιωτών επιχειρηματιών. Τη διοίκηση της Δημοτικής Εκπαίδευσης ασκούσε αχνά η αποικιοκρατική εξουσία, ενώ κατά τα μεταβατικά έτη που ακολούθησαν αμέσως μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης - Λονδίνου, ανέλαβε σταδιακά τη διοίκηση της ελληνοκυπριακής εκπαίδευσης σε κάθε βαθμίδα της, το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Συμβούλιο. 

Κυρίαρχη θέση κατείχε κεντρικά στον τοίχο της τάξης το ιερό εικόνισμα της Μάνας Παναγιάς κι ολούθε φωτογραφίες από όλο των Αγωνιστών το Σύνταγμα, Ήρωες κι Αγωνισταί της Κύπρου!

Να μπω θέλω μες σε μιαν τάξη σήμερα κι επάνω ψηλά στον κεντρικό προβολικό της τοίχο νά βρω της Παναγίας το εικόνισμα, να δώσω στην ψυχή μου τη συγκίνηση και να αρχινίσω τότε χείμαρρος ασταμάτητος να λέω στα τωρινά ανυποψίαστα ξεπεταρούδια για τότες που κάναμε στην τάξη προσευχή πολύ πρωί και πριν σχολάσουμε, που βάζαμε το κάθισμα ανάποδο επάνω στο θρανίο, το λυκειάρχη να τους πω που με την κάθε του σχολικού κουδουνιού την κρούση, μας καλούσε σε συγκέντρωση και έλεγε: 

«Καλά να μου πάτε παιδιά μου στα σπίτια σας και καλά να μου επιστρέψετε!

Να είναι σε κάθε βήμα σας η Παναγία μαζί σας!»

Κτήτορες, ευεργέτες των γραμμάτων κι άλλους σήμερα, κι άλλα πολλά βιβλία, τα ιερά γράμματα, το οκτώηχον, τον Απόστολον, αποστήθιση να μάθουμε σαν τους τότε φλογερούς Έλληνες Ορθόδοξους Χριστιανούς, λέξη τη λέξη, κάθε νόημα κι εμείς απ´εξω κι ανακατωτά!