Υπαπαντή του Κυρίου

Δεσποτική εορτή της Χριστιανοσύνης

«Τοῦτο τὸ βρέφος, οὐρανὸν καὶ γῆν ἐστερέωσεν».

Έτη ευλογημένα και θεάρεστα εύχομαι σε όλες κι όλους μας εξ αφορμής ετούτης της διπλής πανηγυρικά αναστάσιμης Δεσποτικής και Θεομητορικής συνάμα εορτής όπου γιορτάρηδες είμαστε όλοι μας, τόσο οι έχοντες σήμερα όνομα σχετικό, όσο κι ο κάθε απανταχού χριστιανός στον οποίο έχει δωριστεί η ένωσης γη και ουρανού, η Ανάστασης και η αιωνία ζωή! 

 «ιδού ούτος κείται εις πτώσιν και ανάστασιν πολλών εν τω Ισραήλ και εις σημείον αντιλεγόμενον» 

Εις πτώσην και Ανάστασην μαζί Του κι εμείς όπως ορίζει η προσδοκία του δωρισμένου δώρου της αιωνίου ζωής στο Σύμβολον της πίστεώς μας:

«Προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν. Καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος” 

Σύμβολο της Πίστης, άρθρα 11 και 12

Πώς όμως μπορεί να σχετίζεται ο σαραντισμός του Θείου βρέφους με τη δική μας ζωή και την  ανάσταση; Αυτό ακριβώς προφήτευε ο πρεσβύτης Συμεών όταν έλαβε την τιμή να κρατήσει σε βαθειά γεράματα τον Ιησού μες την αγκάλη του!

 «ιδού ούτος κείται εις πτώσιν και ανάστασιν πολλών εν τω Ισραήλ και εις σημείον αντιλεγόμενον» 

Είναι στην ταπεινή εμπειρική μου γνώση οι περιπτώσεις πολλές κατά τις οποίες όσο ψάχνω κι όσο ερευνώ επαληθεύεται πως κάθε εορτή και κάθε της ιερό εικόνισμα συνεχίζει να καταγράφει πρόσθετη πέρα από το θεματικό αγιογραφικό του γεγονός μαζί κι όλη την ιστορία και τη βιοτή του τόπου του ίδιου και των ανθρώπων εκείνων που πρωτοακούμπησαν επάνω στο αρχικό λευκό σανίδι το πινέλο τους, αυτών που το πρωτολιτάνευσαν και αυτών των αναρίθμητων πολλών οι οποίοι ακούμπησαν ευλαβικά τα χέρια, τις παρακλήσεις, το ευλαβικό θυμίαμα μαζί και τον καημό τους προσευχή στον Ύψιστο!

Πριν γράψω τη θεολογική απόδοση του εικονίσματος την οποία έχω συλλέξει από μελετητές θεολόγους, την παράδοση τα ήθη ή και τα έθιμα θα κάνω με συγκίνηση πολλή μιαν αναφορά σε μιαν ακόμα αλληλένδετη σύνδεση Σταύρωσης κι Ανάστασης, σε μιαν ακόμα πτώσιν και ανάστασιν, σε μιαν ακόμα υπαπαντή, υποδοχή όπως έχει καταγράψει πολύ πρόσφατα η ίδια η ιστορία. 

Ήταν το 2013 όταν ένα από τα ιερά εικονίσματα στο οποίο αποτυπώνεται το μέγα γεγονός της Υπαπαντής του Χριστού -του οποίου και εξ αφορμής της εορτής θα επιχείρησω να αποδώσω τη θεολογική ερμηνεία- βρέθηκε εκτεθειμένο άθυρμα στα παζάρια αρχαιοκαπήλων να παζαρεύουν την εμπορική ή και αγιογραφική μοναδικότητά του και αξία σε δημοπρασία του οίκου Kaupp στο Σάλτσμπουργκ στις Βρυξέλλες!

Κλεμμένο όπως αποδείχθηκε η μέχρι τώρα συσχέτιση από την προσωρινώς κατεχόμενη Ιερά Μονή Αγίου Παντελεήμονος του χωριού Μύρτου μα ο Κύριος έτσι και για αυτό ευλόγησε να περιέλθει από την πτώσην στην Ανάστασην με την επιστροφή του πίσω στην Κύπρο και να κοσμεί προστατευμένο ως ιερό ιστορικό κειμήλιο τις παρακαταθήκες της Εκκλησίας της Κύπρου περνώντας από τα παζάρια των αρχαιοκάπηλων στα προστατευτικά χέρια του Επισκόπου Νεαπόλεως, Πορφυρίου κι από εκεί κατέληξε στα χέρια του Μητροπολίτη Κυρηνείας Χρυσοστόμου, στη δικαιοδοσία του οποίου ανήκει η προσωρινώς κατεχόμενη Ιερά Μονή του Αγίου Παντελεήμονα του χωριού Μύρτου! 

Ο αγιογραφικός χαρακτήρας των αγιογράφων της κάθε εποχής είναι συνάμα το κλειδί με το οποίο μας παρέχονται οι πληροφορίες ταυτοποίησης του έργου με το δημιουργό του όπου στη συγκεκριμένη περίπτωση η ιδιαίτερη τεχνική επαληθεύει πως ανήκει το έργο στον αγιογραφικό πλούτο διά χειρός του ιερομόναχου Αρχιμανδρίτη Λεόντιου ο οποίος μαθήτευσε κοντά στον ζωγράφο Νεκτάριο στην Μονή Αγίου Ηρακλειδίου!

Η εικόνα φέρει χρονολογία δημιουργίας το έτος 1787 και καλλίγραφη αφιερωματική επιγραφή στη βάση της εικόνας όπου διαβάζουμε: 

«Μνήσθητι Δέσποινα των δούλων σου Ελευθερίου Χριστίνας και των γονέων και των τέκνων αυτών»

αψοζ=1787

Θεολογικά αν επιχειρήσουμε να ερμηνεύσουμε το ιερό εικόνισμα διαπιστώνουμε πως εικονίζει  τη διπλή Δεσποτική και Θεομητορική εορτή της Υπαπαντής, Δεσποτική εορτή είναι γιατί το τιμώμενο πρόσωπο είναι ο Δεσπότης Ιησούς μας Χριστός και Θεομητορική γιορτή είναι γιατί τιμάται η Θεομήτωρος Παναγία μας με την μητρική της ιδιότητα του τοκετού και της προσφοράς του παιδιού Της στην Εκκλησία!

Το τεσσαρακονθήμερο βρέφος με  την άκρα ταπείνωση Του και την πλήρη Του υποταγή φανερώνει την υπακοή Του στο θέλημα του Θεού για τη δική μας των ανθρώπων σωτηρία! 

Κάθε ένα τέτοιο γεγονός έχουμε την ευλογία να το διαβάζουμε στα Ιερά Ευαγγέλια μα και διά της «γραφής» της αγιογράφισης στο ιερό εικόνισμα όπου  κάθε πιστός κοιτώντας την εικόνα ταξιδεύει στην ιστόρηση του γεγονότος και στη συμβολικότητα των Αγίων προσώπων και των στοιχείων που εικονίζει! 

Στο εικόνισμα διακρίνουμε την τοποθέτηση του γεγονότος σε Ναό, μπροστά στο Άγιο Βήμα χριστιανικής εκκλησίας, όπου διακρίνονται το βημόθυρο, η Αγία Τράπεζα, το θολωτό κιβώριο το οποίο στηρίζεται σε τεσσερεις κολώνες. Ο αγιογράφος αφήνοντας τις κολώνες ατελείς αποσκοπεί να αποδώσει τη συνοχή τους στα όρθια σώματα των τεσσάρων μορφών τα οποία εικονίζονται. 

• Η Παναγία Θεοτόκος, λυγερόκορμη ως νεαρά κυπάρισσος έχει τα χέρια Της απλωμένα ώστε να παραλάβει πίσω στα χέρια Της το ευλογημένο παιδί Της. Το ένα Της χέρι είναι καλυμμένο από την πορφύρα Της ενώ το άλλο ακάλυπτο! Με το ένα καλυμμένο χέρι μαρτυρείται ότι Τον Υιό του Θεού παραλαμβάνει ενώ με το άλλο χέρι το μητρικό τον Υιό Της! Τα πόδια τους εικονίζουν κίνηση ζωή ενώ βηματίζει με λαχτάρα προς τον πρεσβυτη Συμεών για να λάβει εκ νέου το παιδί Της μες τα χέρια Της μετά την ευλογία του σαραντισμού.

Στο πρόσωπο της Παναγίας αποτυπώνεται αγιογραφικά η αιώνια αποστολή της  μάνας, της δοσμένης στη μητρότητα, της αφοσιωμένης κι υπερβατικής, εμπνέει το σεβασμό και το δέος και καθρεφτίζεται στο πάναγνο πρόσωπό Της κάθε μία μητέρα για τούτο κι εύλογα η 2α Φεβρουαρίου της Υπαπαντής ορίζεται ως η χριστιανική εορτή τίμησης της μάνας! 

• Το Θείο βρέφος αν και μόλις ηλικίας 40 ημερών από τη γεννησή Του δεν φέρει τα αρχικά του σπάργανα τα οποία φορούσε μες τη φάτνη αμέσως μετά τη Γέννησή Του, σπάργανα προορισμού θανάτου και Αναστάσης αλλά φέρει τη στολή του μόνου Βασιλέως ως τον Βασιλέαν των όλων έχει  φωτοστέφανο στο κεφάλι Του, κρατεί στο χέρι Του το ειλητάριο και τείνει το χεράκι του προς την μητέρα Του με το προσωπάκι Του στραμμένο προς τη μητέρα Του εκφράζοντας ως βρέφος ανθρωπινα τη λαχτάρα Του να βρεθεί πίσω στη μητρική Της αγκάλη. 

• Ο ευσεβής δίκαιος Συμεών, ακλόνητος στην αρχική και όλης της ζωής επιθυμία Του, αξιώνεται σε αυτό που με θεία αποκάλυψη του επιβεβαιώθηκε ότι θα αξιωθεί να υποδεχθεί να συναντήσει τον Υιό του Θεού. Ο συγκλονισμός και η αγαλλίαση, το δέος και η συγκίνηση την οποία αισθάνεται ομολογούνται σε όλη την έκφραση του σώματος και του προσώπου του, όπου ιστάμενος σε υποπόδιον κάμπτει από σεβασμό τα γόνατά του ελαφρώς προς τον Κύριον. Στο  αναμαλιασμένο με συνεστραμμένους πλόκαμους και μακρυά γένια, πρόσωπό του λάμπει η ταπεινότητα και η πατριαρχική του έκφραση, τα δακρυσμένα από συγκίνηση μάτια του και η γλυκύτητα η πατρική δηλούν τη χαρά και την ικανοποίησή του, αποδίδοντας όλη την ομολογία και τον συγκλονισμό του όταν είπε:

«Nῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου, δέσποτα, κατὰ τὸ ῥῆμά σου ἐν εἰρήνῃ, ὅτι εἶδον οἱ ὀφθαλμοί μου τὸ σωτήριόν σου, ὃ ἡτοίμασας κατὰ πρόσωπον πάντων τῶν λαῶν, φῶς εἰς ἀποκάλυψιν ἐθνῶν καὶ δόξαν λαοῦ σου ᾿Ισραήλ»

«Τώρα, Κύριε, μπορείς να με πάρεις ειρηνικά, όπως μου υποσχέθηκες, διότι είδαν τα μάτια μου το Σωτήρα, που είναι φως για να φανερωθεί στα έθνη και δόξα του λαού σου του Ισραήλ».

Κι εδώ όμως είναι που ως ρομφαία αιχμηρή διαπερνά την τρυφερή μητρική καρδιά της Παναγίας η προφητεία του Συμεών όταν της λέει: 

 «ιδού ούτος κείται εις πτώσιν και ανάστασιν πολλών εν τω Ισραήλ και εις σημείον αντιλεγόμενον» 

 «και σου δε αυτής την ψυχήν διελεύσεται ρομφαία». 

Η πρώτη προφητεία εννοούσε τον τρόπο και την αντιμετώπιση του Κυρίου από τους Ιουδαίους και η δεύτερη προφητεία εννοούσε τη Σταυρική Θυσία του Υιού και Λόγου του Θεού και τον πόνο που θα προκαλούσε στην Υπεραγία Θεοτόκο: 

«Παρθένε πανάμωμε, Μήτηρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, ῥομφαία διῆλθε σου, τὴν παναγίαν ψυχήν, ἡνίκα σταυρούμενον, ἔβλεψας ἑκουσίως, τὸν Υἱὸν καὶ Θεόν σου· ὅν περ εὐλογημένη, δυσωποῦσα μὴ παύσῃ, συγχώρησιν πταισμάτων, ἡμῖν δωρήσασθαι.»

Η προφήτιδα Άννα «ὡς ἐτῶν ὀγδοήκοντα τεσσάρων προφήτις Ἄννα» στέκεται μετά και πίσω από την Παναγία εκφράζοντας με την αθροιστική στάση του σώματός της το προφητικό της χάρισμα όπου με το πρόσωπο και το βλέμμα της στραμμένο και προς τον Ιωσήφ αλλά και  προς εμάς τους προσκυνητές του εικονίσματος, με γυρτά στοργικό το κεφαλί της προς τον Ιωσήφ έχει το ένα της χέρι στραμμένο σε κίνηση συνομιλίας μαζί του αλλά και με εμάς ενώ μες το αριστερό της χέρι βαστά ένα ανοικτό ειλητάριο στο οποίο διαβάζουμε εμείς οι προσκυνητές τη φράση την οποία προφητεύει προς τον Ιωσήφ:«Τοῦτο τὸ βρέφος, οὐρανὸν καὶ γῆν ἐστερέωσεν».επιβεβαιώνοντας την προφητεία τον Συμεών της πτώσης στη γη και της Ανάστασης στον ουρανό, της κοίμησης και της αιώνιου ζωής έτσι  ακριβώς όπως είναι γραμμένο στο ανοικτό ειλητάριο το οποίο κρατεί στα χέρια της ενώ με το άλλο χέρι υψωμένο και με το δείχτη σε στάση ομιλίας και προδητείας, προφητεύει και κηρύττει. 

• Ο Ιωσήφ ακολουθεί την Παναγία με πόδια τα οποία μαρτυρούν κίνηση και βηματισμό, μέτοχος στη θυσία του παιδιού κρατώντας στα καλυμμένα χέρια με το ύφασμα του χιτώνιου του, δυο περιστέρια ή δυο τρυγόνια. 

• τα πουλια συμβολίζουν την παλαιά και την καινή διαθήκη, την απειρία γάμου τόσο του θείου βρέφους όσο και της μητέρας Του της οποίας η αειπαρθενία Της σφραγίζεται στα τρία οκτάκτινα παρθενόσημα που φέρει στην πορφύρα Της! 

«Η τρυγόνα είναι ένα πτηνό λαλίστατον εν στρουθίοις του αγρού, η δε περιστερά χαρακτηρίζεται ως ήπιον και πράον. Τοιούτως γέγονεν ο Σωτήρ, είχε όχι μόνον την πραότητα στον τέλειο βαθμό, αλλά γέμισε με την καλλιφωνία Του τον ίδιον αμπελώνα, δηλαδή όλους εκείνους οι οποίοι θα πιστέψουν σε Αυτόν”, μας αναφέρει ο Άγιος Κύριλλος Αρχιεπίσκοπος Αλεξανδρείας.

Στα άγια πρόσωπα του εικονίσματος εικονιζόμαστε μαζί κι εμείς ένας προς έναν μας η προσδοκία κι η δική μας λαχτάρα έστω στα βαθύτατα γεράματά μας να αξιωθούμε να δούμε τον Χριστό μας, να αγγίξουμε έστω την άκρη του χιτώνα Του, να Τον κρατήσουμε κι εμείς θείο βρέφος μες την μητρική αγκαλιά μας! 

Μητέρες δοσμένες στοργικές εικονιζόμαστε κατά το παραδειγματικό μητρικό της Θεοτόκου! Παρόντες ενεργοί προστάτες όπως η γιαγιά Άννα κι ο προστάτης Ιωσήφ! Εισαγάγεται από πριν τόσα αρχαία χρόνια η σημασία της παρουσίας της γιαγιάς στη συμβολή της ανατροφής των εγγονιών της. 

Εικονίζεται η δική μας προσδοκία της λευκής αναμάρτητης ψυχής στην παρουσία των περιστεριών, η δική μας ταπείνωση στην άκρα ταπείνωση του Ιησού στην καθ ομοίωσην Θέωσή Του να Τον συναντήσουμε στη Βασιλεία των ουρανών, Μητέρες και εμείς που παιδιά ενάρετα διαπαιδαγωγουμε και χριστιανούς τα αναθρέφουμε, Ιωσήφ και εμείς μέτοχοι και υπακούοι συμμέτοχοι στου Θεού το Άγιο Θέλημα, Άννες προφήτιδες στους ακόλουθους μας να κηρυττουμε σε κάθε επόμενη γενιά που ακολουθεί Ποιός είναι ο Κύριος και Θεός μας και Ναός, Ναός καθαρός και ενάρετος να είναι με ταπείνωση η ψυχή μας στην αξίωση της Υπαπαντής και εμείς ως άλλοι Συμεών να ανταμώσουμε με λαχτάρα ζωής τον Χριστό μας! 

Στην Κωνσταντινούπολη η Υπαπαντή εορταζόταν πανηγυρικά λιτανεύοντας το ιερό εικόνισμα στον ναό της Παναγίας εν Βλαχέρναις στην παρουσία του αυτοκράτορος με παρατεταμένη αναφορά μέχρι και την επομένη 3 Φεβρουαρίου συνεορτάζοντας τη μνήμη του Αγίου και δικαίου Συμεών του δεξαμένου εν αγκάλαις τον Κύριον, και Άννης της προφήτιδος! 

«Της Παναγιάς της Παπαντής», ακούμε συχνά να ονομάζει ο λαός την εορτή της ανάμνησης της υπαπαντης του Χριστού σαν να προσδίδουν θεοτοκονύμιο «παπαντή» στη Θεοτόκο ή ιδιότητα «της παπαντής»

«"Η γιορτή λέγεται λαϊκά: «Παπαντή», «Αποπαντή και «Παπαντούλα» δίδοντας έτσι ρόλο πρωταρχικό στην Παναγία αφού αφού "σαραντίζει" το Θείο βρέφος! 

Στην Καππαδοκία την έλεγαν και "Αγκάλη Συμεών» από τα σχετικά τροπάρια." αναφέρει στο βιβλίο του ο λαογράφος Δημήτρης Λουκάτος: «Συμπληρωματικά της Άνοιξης και του Χειμώνα", εκδόσεις Φιλιππότη

Ο Γεώργιος Μέγας στο βιβλίο του: «Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας", εκδόσεις Οδυσσέας, αναφέρει: 

"Η Υπαπαντή» στη γλώσσα του λαού έγινε "Αποπαντή" και τέλος "Πακουή" ή "Πακού", δηλ. η αγία που ακούει, η Παναγία. Λέγεται και Παναγία η "Μυλιαργούσα", επειδή οι μύλοι αργούν' "και να τους βάλεις μπροστά, σταματούν και δεν αλέθουν" σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση της Κρήτης! 

Ο Δημήτριος Λουκάτος καταπιάνεται με τις καιρικές προβλέψεις γράφοντας: "Εποχικά η ημέρα της Υπαπαντής ανήκει στις γεωργικές γιορτές, που τις προσέχουν και τις σέβονται οι αγρότες. Εύχονται την καλή βλάστηση και φοβούνται το χαλάζι, γι'αυτό και τηρούν την αργία της με αυστηρότητα: "Κι οι μύλοι αργούν κι οι δούλοι αργούν κι οι γαϊδάροι σχόλην έχουν". Απ'αυτό η Παναγία της ημέρας λέγεται και "Μυλιαργούσα".

Μια λαϊκή παροιμία λέει: "Παπαντή καλοβρεμένη κι η κοφίνα γεμισμένη"

"Παναγιά η Αρκουδιώτισσα" λένε την Παναγία της Υπαπαντής στην Κρήτη, όπως αναφέρει ο Νίκος Ψιλάκης στο β