Ποιός ήταν ο πρώτος επίτιμος πρόεδρος της Ανόρθωσις Αμμοχώστου;

Ο Νικόλαος Καταλάνος και η δράση του στην Κύπρο

 Ο Νικόλαος Καταλάνος ήταν ο πιο πολυσυζητημένος Ελλαδίτης στην Κύπρο από το 1893 που κατέφθασε στο νησί μέχρι την εξορία του από τους  Άγγλους  το 1921 και την επάνοδό του στην Αθήνα. Κατέφθασε στην Κύπρο μετά το διορισμό του ως καθηγητής Φυσικομαθηματικών  στο νεοϊδρυθέν Παγκύπριο Γυμνάσιο στη Λευκωσία. Ο ίδιος αποτυπώνει τα αισθήματα του καθώς το ατμόπλοιο πλησιάζει στο λιμάνι της Λάρνακας:

Μετά δωδεκάωρον πλουν από Βηρυτού κατεπλέομεν εις τον όρμον Σκάλα της Λάρνακος, όπου εκείτο το αρχαίον Κίτιον, πατρίς του στωϊκού Ζήνωνος…
Ένεκα της εκτεταμένης ρηχίας του όρμου από των προσχώσεων το ατμόπλοιον ποντίζει την άγκυραν υπέρ το ενάμισυ χιλιόμετρον από της αποβάθρας και οι λεμβούχοι δεν φαίνονται ανεπηρέαστοι από τους γείτονας ομοτέχνους των, ομιλούσιν όμως ελληνικά και τούτο με συγκινεί και με ενθουσιάζει. Το κυπριακόν ιδίωμα δε με ξενίζει τουναντίον προκαλεί μάλλον την προσοχή και το ενδιαφέρον μου. Καίτοι συνεχής είναι η επιφώνησις «Σιορ» παλαιόν φραγκικό λείψανο sier επικρατούσιν απολύτως καθαραί λέξεις ελληνικαί ολιγώτερον παρεφθαρμέναι και γνησιότεραι του λεκτικού των λιμένων Σμύρνης και Κων/πόλεως… 

…εφ αμάξης ανήλθον εις Λευκωσίαν, ήτις, μετά την άδενδρον και ξηράν και χέρσαν διαδρομήν από του εξάρματος της Αγίας Παρασκευής θεωμένη προκαλεί πολύ ευάρεστον εντύπωσιν διά της χλοερότητος και του πρασίνου των ευαρίθμων κήπων της. Με ξενίζει μόνον το πλήθος των μιναρέδων επικρατούντων και κατ’ αριθμόν και μεγαλοπρέπειαν των χαμηλών και δυσδιακρίτων κωδωνοστασίων. Υπόμνησις της τουρκικής κυριαρχίας, ήτις έχει καταλυθή μόλις προ δεκαπενταετίας…

Στο Παγκύπριο Γυμνάσιο ο Καταλάνος παραμένει καθηγητής μέχρι το 1896, οπότε αποπέμπεται από την αγλλική διοίκηση μετά που αρνήθηκε να υποδεχθεί τον άγγλο ύπατο αρμοστή του νησιού Walter Sendall. O Καταλάνος ήταν από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του οράματος της Ενωσης.

Μετά την αποπομπή του από τις διδασκαλικές αίθουσες αναλαμβάνει έντονη δράση ως δημοσιογράφος. Τον Σεπτέμβριο του 1896 και αφού η διδασκαλική πορεία του στο Παγκύπριο είχε λήξει, ο Καταλάνος αρθρογραφεί στη λευκωσιάτικη εφημερίδα Ευαγόρας η οποία βρισκόταν στην ιδιοκτησία του Περικλή Μιχαηλίδη, ο οποίος υπήρξε πρωτοπόρος τυπογράφος, δημοσιογράφος και εκδότης. Η εφημερίδα Ευαγόρας ήταν εβδομαδιαία εφημερίδα και η πρώτη ελληνοκυπριακή εφημερίδα της πρωτεύουσας. Τα άρθρα του Καταλάνου ήταν τόσο φορτισμένα και τόσο μαχητικά γραμμένα, ασκώντας δριμύτατη κριτική και χρησιμοποιώντας ακόμη και υβριστικούς χαρακτηρισμούς εναντίον των αντιπάλων, τόσο του ιδίου όσο και της εφημερίδας, εφόσον δε δίσταζε να στραφεί εναντίον των πιο γνωστών τότε προσώπων του εκκλησιαστικού και πολιτικού βίου της Κύπρου. Ήταν ο δημοσιογράφος που παραπέμφθηκε τις πιο πολλές φορές στα δικαστήρια με την κατηγορία του λιβέλλου.

Ο Νικόλαος Καταλάνος ήταν επίσης πρόεδρος του αναγνωστηρίου Αγάπη του Λαού, Ένωσις που συστάθηκε στη Λευκωσία κοντά στις ενορίες Αγίου Αντωνίου και Αγίου Ιωάννη, ενώ ήταν πρόεδρος και στα άλλα δύο αναγνωστήρια της Λευκωσίας «Προόδου» και «Ελπίδος». Σε αυτά ο Καταλάνος ήταν ένας πραγματικός δάσκαλος του λαού: Ο Καταλάνος επεξηγούσε τις ευαγγελικές περικοπές της Κυριακής και τα αποστολικά αναγνώσματα, εξηγούσε τη σχέση του Χριστιανισμού και Ελληνισμού, μιλούσε περί ιχνογραφίας και χρώματος στην τέχνη, περί μισθού και εργασίας, περί των γενικών αρχών της Αρχιτεκτονικής, καθώς και για άλλα κοινωνικά, οικονομικά, θρησκευτικά ακόμα και θέματα φυσικής, αστρονομίας και γεωγραφίας, χημείας, ελληνικής ιστορίας, κοσμογραφίας, φυτολογίας, πολιτικής οικονομίας, εμπορικού δικαίου, λογοτεχνίας και υγείας. Οι διαλέξεις του αποκτούσαν έτσι ένα καθαρά διαπαιδαγωγικό και επιμορφωτικό χαρακτήρα για αυτούς που τις παρακολουθούσαν.

 Οι περισσότεροι τον γνωρίζουν από το 1911 όταν η «Ανόρθωσις» Αμμοχώστου ανακήρυξε τον Καταλάνο ως επίτιμο πρόεδρο του Σωματείου, αμέσως μετά την ίδρυση του.

Πέθανε το 1933 εξόριστος στην Αθήνα. Προς τιμή του στήθηκε προτομή στην πλατεία Ελευθερίας στο κέντρο της πρωτεύουσας μετά από εισφοράς που έγιναν από τους μαθητές του Παγκυπρίου Γυμνασίου. Τα αποκαλυπτήρια της προτομής έγιναν το Σεπτέμβριο του 1960 από τον Πρόεδρο και Αρχιεπίσκοπο Μακάριο… Ήταν η πρώτη προτομή που εγκαινιάστηκε στο νησί μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας.

*Το κείμενο είναι απόσπασμα από τη μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία της συγγραφέως: «Ο Νικόλαος Καταλάνος και η δράση του στην Κύπρο».