Βοτάνι, βοτανάκι μου

Από την ιατρική μέχρι την θρησκεία

Τσάγια, αφέψημα, ροφήματα. Η χρήση των βοτάνων και αρωματικών φυτών χρησιμοποιούνταν προς χιλιάδων ετών και πιο συγκεκριμένα η χρήση τους ξεκίνησε από τους Σουμέριους γύρω στο 2000 π.Χ.

Μεγάλοι αρχαίοι Έλληνες που αφιέρωσαν την ζωή τους στην βοτανική έρευνα είναι ο Ιπποκράτης, ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης. Ο Ιπποκράτης, πατέρας της ιατρικής κατέγραψε περίπου 400 είδη βοτάνων και ο Διοσκουρίδης έγραψε μια βοτανική έρευνα χρησιμοποιώντας 600 φυτά, η οποία αποτέλεσε την βάση για πολλές μεταγενέστερες βοτανικές έρευνες. Τα δύο έργα του Θεόφραστου, ‘Περί φυτών ιστορίας’ και ‘ Περί φυτών αιτιών’, αποτελούν πιθανόν τα πρώτα συγγράμματα στον τομέα της βοτανικής μέχρι και τον Μεσαίωνα.

Ο άνθρωπος ήταν επίσης πληροφορημένος από την αρχή του πολιτισμού, για τα αποτελέσματα των αρωμάτων στο σώμα, στο μυαλό και τα συναισθήματα και κατά τον Μεσαίωνα, πολλοί άνθρωποι, απέδωσαν και μαγικές ιδιότητες στα φυτά και τα χρησιμοποιούσαν σε διάφορες ιεροτελεστίες. Τα λουλούδια χρησιμοποιούνταν για να προσελκύσουν αγάπη, φαγητό και προστασία. Τα αρωματικά φυτά χρησιμοποιούνταν για να γιατρέψουν το σώμα. Σε όλο τον κόσμο από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, διαφορετικές κουλτούρες έχουν ανακαλύψει πολλές ποικιλίες και πολλές χρήσεις για βότανα και αιθέρια έλαια.

Όσον αφορά τα μεσογειακά βότανα δεν γνωρίζουμε πότε πρωτοσυλλέχθηκαν ή καλλιεργήθηκαν για πρώτη φορά. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι τα χρησιμοποιούσαν σε διάφορες λειτουργίες όπως τα καλλυντικά, ή βρώση κ.α.. Κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους τα φυτά λαμβάνουν την δέον προσοχή και μελετώνται πιο εντατικά για την χρησιμότητά τους. Επίσης την περίοδο αυτή ξεκινά και το εμπόριο βοτάνων και αρωματικών φυτών κυρίως μεταξύ Ευρώπης και Ασίας έχοντας μεγάλη απήχηση γιατί τα φυτά αυτά αναπτύσσονταν σε αφθονία, συστηνόταν από τους εμπορευόμενους,  τους πρόσφυγες και τους μετανάστες από τα βάθη της ανατολής. Τα ασιατικά μπαχαρικά λοιπόν είχαν αρχίσει να γίνονται διάσημα στην Ευρώπη αρχικά στα ελληνιστικά χρόνια. Σήμερα, η μεσογειακή Ευρώπη πλέον κατά κύριο λόγο επανέρχεται στα εγχώρια ή εισαγόμενα βότανα.

Η χρήση βοτάνων όμως δεν περιορίζεται μόνο στην παραδοσιακή ιατρική, την κοσμετολογία, την διατροφή. Χρήση βοτάνων βρίσκουμε και σε πολύ μεγάλο βαθμό ακόμα και στην θρησκεία ειδικότερα από την περίοδο των μεσαιωνικών αιώνων ακόμα μέχρι και σήμερα. Όταν οι ΄΄βάρβαροι΄΄ λοιπόν έφεραν μαζί τους τα δικά τους βοτανικά θεραπευτικά έθιμα που προστέθηκαν στις Ρωμαϊκές μεθόδους και επιβίωσαν. Με την εξάπλωση του Χριστιανισμού οι δύο παραδόσεις δηλαδή μεσαιωνική και χριστιανική αντάλλαξαν φάρμακα και δοκιμασμένες θεραπείες.

Χρήση βοτάνων λοιπών στον Χριστιανισμό μέχρι και σήμερα συναντάμε την Κυριακή των Βαΐων όπου αυτή την μέρα όλες οι εκκλησίες στολίζονται με κλαδιά δάφνης. Οι επονομαζόμενοι κλάδοι βαΐων μαζεύονται από τις νοικοκυρές και μετά το πέρας της θείας λειτουργίας και με αυτά στολίζουν και φυλάνε τα εικονίσματα των αγίων που έχουν στο σπίτι τους. Παραμονές Χριστουγέννων και συγκεκριμένα στις 22 Δεκεμβρίου, επίσης, η Ορθοδοξία τιμά την μνήμη της Αγίας των βοτάνων. Η Αγία Αναστασία η φαρμακολύτρια, έζησε τα χρόνια του Αυτοκράτορα Διοκλητιανού ο οποίος ήταν πολέμιος και εκδίωκε τους Χριστιανούς. Σύμφωνα με τους συναξαριστές, η Αγία Αναστασία ήταν θεραπεύτρια και απάλυνε τον πόνο των βασανισμένων Χριστιανών στις φυλακές με βότανα και φάρμακα που έφτιαχνε από αυτά. Για τους ελληνορθόδοξους η Αγία Αναστασία είναι ιατρός και σε πολλά χωριά της Ελλάδας την ημέρα της μνήμης της, δηλαδή στις 22 Δεκεμβρίου, οι νοικοκυρές ζυμώνουν γλυκά ψωμάκια με βότανα, σταφίδες, καρύδια και σύκα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία, όπου ο ιερέας διαβάζει ευχές για καλή υγεία και τα μοιράζουν στους πιστούς.

Άλλη μια χρήση βοτάνων σε εκκλησιαστικά μυστήρια είναι και ο βασιλικός. Άρρηκτα συνδεδεμένος με τον ελληνισμό και την ορθοδοξία ο βασιλικός χρησιμοποιείται σε κάθε αγιασμό. Ο βασιλικός έχει σημαντικό ρόλο στην ελληνική λαϊκή και θρησκευτική παράδοση. Σύμφωνα με αυτή την παράδοση, φυτό βασιλικού φύτρωσε στον χαμένο τάφο του Ιησού και η έντονη μυρωδιά του έγινε η αφορμή για να ανακαλυφθεί πριν από αρκετούς αιώνες από την Αγία Ελένη. Την ονομασία βασιλικός την έλαβε τον 4^ο αιώνα μ.Χ. για να τιμήσει τον Χριστό, λόγω του ότι φύτρωσε εκεί όπου ήταν θαμμένος ο Βασιλιάς του κόσμου.

Προηγούμενα όμως και όπως αναφέρει ο Χρύσιππος χαρακτηριστικά, το φυτό αυτό υπάρχει μόνο και μόνο για να τρελαίνει τους ανθρώπους καθώς προχριστιανικά ο βασιλικός θεωρούνταν σύμβολο κακίας και παραφροσύνης καθώς και την έντονη μυρωδιά του ως κατάρα. Παραδόξως όμως ο Ιπποκράτης και ο Διοσκουρίδης (και αυτοί έζησαν στα προχριστιανικά χρόνια) αποδεσμευμένοι από τις τότε προκαταλήψεις εκείνης της εποχής, είχαν αναφερθεί στις φαρμακευτικές ιδιότητες του φυτού. Επίσης για την ιδιότητα του βασιλικού ως αφροδισιακό μίλησε και ο Πλίνιος.

Τέλος, συναντάμε διάφορα βότανα και στην παραγωγή θυμιαμάτων μέσω αρωματικών κόμμεων και βαλσάμων όπου καίγονται αναδίδοντας το ευωδιαστό και κατανυκτικό άρωμα. Το ιερό θυμίαμα λοιπόν που ορίστηκε να χρησιμοποιείτε στην σκηνή της μαρτυρίας στην έρημο φτιαχνόταν από ακριβά υλικά τα οποία συνεισέφερε η εκκλησία. Μεταγενέστερα, οι ραβινικοί Ιουδαίοι πρόσθεσαν και άλλα συστατικά στο θυμίαμα του ναού (δεδομένων των λεγόμενων του Ιώσηπου) ότι αυτό παρασκευαζόταν από δεκατρείς διαφορετικές ουσίες. Μερικά από αυτά τα επιπλέον συστατικά λοιπόν περιλάμβαναν το ήλεκτρο, την κάσια, την κανέλα, την σμύρνα, το σαφράν και τον νάρδο.

Επιστρέφοντας πίσω στην κοινή γνώμη για την χρήση των βοτάνων όπως αυτά τα γνωρίζουμε σήμερα, αυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν με διάφορους τρόπους. Μείγματα βοτάνων μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ως αφέψημα, εγχύματα, βάμματα, χυμούς, σιρόπια, κομπρέσες, καταπλάσματα, λουτρά και τσάγια. Ειδικότερα, όσον αφορά τα τσάγια, μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες και λεπτομέρειες πατώντας σε αυτόν τον σύνδεσμο.

Βότανα όμως και αρωματικά φυτά δεν βρίσκουμε μόνο στην θρησκεία ή την ιατρική αλλά πολύ περισσότερο στην κοσμετολογία. Είδη καλλυντικών και περιποίησης σώματος χρησιμοποιούν κατά κόρον τα αρωματικά φυτά και τα βότανα.

Αφού μάθαμε λοιπόν ένα σωρό πράγματα, ενδείξεις, αντενδείξεις και χρήσεις των βοτάνων και επίσης αν είστε λάτρης των ευωδιαστών αρωμάτων καθώς και των πλούσιων επιλογών που προσφέρουν ως προς την χρήση τους τότε μπορείτε να ξεκινήσετε μικρές καλλιέργειες ακόμα και στο σπίτι σας. Λίγες γλάστρες αρκούν.