Παναγία της Ασίνου

Η εκκλησία της Παναγίας Φορβιώτησσας, περισσότερο γνωστής ως Παναγία της Ασίνου, βρίσκεται στις βόρειες υπώρειες της οροσειράς του Τροόδους. Είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη ενός χείμαρρου, τρία χιλιόμετρα νότια του χωριού Νικητάρι. Το 1985 εγγράφηκε στον κατάλογο της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, η οποία περιλαμβάνει εννέα άλλες τοιχογραφημένες βυζαντινές εκκλησίες του Τροόδους.

Η Παναγία η Φορβιώτησσα ήταν το καθολικό της Μονής των Φορβίων, όπως υποδηλώνει και το όνομά της. Σύμφωνα με την επιγραφή πάνω από την νότια είσοδο της, η οποίο χρονολογείται στα 1105/6, ο ναός χτίστηκε με δωρεά του Μάγιστρου Νικηφόρου Ισχύριου, ο οποίος στη συνέχεια έγινε μοναχός με το όνομα Νικόλαος. Το μοναστήρι ιδρύθηκε το 1099 και λειτούργησε μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα, οπότε και εγκαταλείφθηκε.

Ο ναός αποτελείται από δύο μέρη: το μονόκλιτο καμαροσκεπή κυρίως ναό και το νάρθηκα, ο οποίος προστέθηκε μεταγενέστερα. Ο νάρθηκας με τις δύο ημικυκλικές αψίδες του μοιάζει επηρεασμένος από την Κωνσταντινούπολη. Ήδη από τον 12ο αιώνα, ο ναός ήταν καλυμμένος με μια δεύτερη ξύλινη στέγη, στρωμένη με επίπεδα αγκιστρωτά κεραμίδια. Σήμερα δεν υπάρχουν ίχνη από τα υπόλοιπα μοναστηριακά κτίσματα.

Το εσωτερικό της Παναγίας της Ασίνου είναι εξολοκλήρου καλυμμένο με τοιχογραφίες, οι οποίες ποικίλλουν χρονολογικά. Οι παλαιότερες χρονολογούνται στα 1105/6 και εκφράζουν το ύφος της περιόδου των Κομνηνών. Οι τοιχογραφίες αυτές αντανακλούν την τέχνη της Κωνσταντινούπολης, από όπου πιστεύεται ότι προερχόταν ο καλλιτέχνης που τις δημιούργησε και είναι από τις πιο σημαντικά δείγματα βυζαντινής τέχνης αυτής της περιόδου. Η ισχυρή επίδραση της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι οι επικρατούσες γεωπολιτικές συνθήκες της εποχής οδήγησαν τον Αλέξιο Κομνηνό Ι (1081-1118) να καταστήσει την Κύπρο την πιο σημαντική στρατιωτική βάση της νοτιοανατολικής Μεσογείου.

Πολλές από τις αρχικές τοιχογραφίες, που χρονολογούνται στο 1105/6, σώζονται στην αψίδα του Ιερού Βήματος και τον δυτικό τοίχο του ναού, οι οποίες συχνά έχουν υποστεί μεγάλες ζημιές κυρίως από σεισμούς. Κατά τη διάρκεια του 14ου αιώνα, για παράδειγμα, το τέταρτο σφαιρικό της αψίδας κατέρρευσε και αμέσως μετά ξαναχτίστηκε και διακοσμήθηκε εκ νέου. Παράλληλα προστέθηκαν οι εξωτερικές αντηρίδες και λίγο αργότερα η τοξωτή αντηρίδα στο ανατολικό άκρο του βόρειου τοίχου.

Ο νάρθηκας διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες λίγο μετά την ανέγερση του κατά το δεύτερο μισό του 12ου αιώνα, και το 1332/3 ανακαινίστηκε μετά από ισχυρές επιρροές των Φράγκων. Στην ίδια εκκλησία υπάρχουν και κάποιες μεταγενέστερες τοιχογραφίες, που χρονολογούνται από τον 17ο αιώνα.