Η Ζωή στο Χωριό – Ξυλιάτος

Μάθε τα πάντα για τα χωριά της Κύπρου μας!

Ο Ξυλιάτος είναι χωριό της επαρχίας Λευκωσίας, χτισμένο 50 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της, σε υψόμετρο 515 μέτρων.

Το όνομα του χωριού συνδέεται με τον ιδιοκτήτη της περιοχής που ονομαζόταν Ξυλιάς. Στο όνομα αυτό προστέθηκε η μεσαιωνική κατάληξη «–άτος», που δηλώνει ιδιοκτησία. Σύμφωνα με την Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, σε παλαιούς χάρτες το χωριό ήταν σημειωμένο με την ονομασία “Filato”, πιθανότατα μια παραφθορά του ελληνικού ονόματος που έγινε κατά την περίοδο της φραγκοκρατίας και ενετοκρατίας. Το χωριό υφίστατο από τα μεσαιωνικά χρόνια, όπως φαίνεται και από την ονομασία “Filato”.

Ο πληθυσμός του χωριού, από το 1881 έως το 2001, γνώρισε πολλές αυξομειώσεις. Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του χωριού, ο πιο κάτω πίνακας δίχνει τις καταγραφές κατοίκων, ανά χρονολογία, από το 1881 μέχρι σχεδόν μια δεκαετία προηγουμένως.

Το χωριό Ξυλιάτος παρά το μικρό του μέγεθος σε έκταση, είναι πολύ όμορφο και έχει πολλά αξιοσημείοτα πράγματα να δει και να κάνει κανείς!Φωτογραφία από επίσημη ιστοσελίδα Ξυλιάτου 

Το φράγμα Ξυλιάτου, καθώς και ο εκδρομικός του χώρος, αποτελούν σημεία αναφοράς για το χωριό, αφού είναι εύρεως γνωστά και προσελκύουν πολλούς επισκέπτες. Εκεί μπορεί κανείς να απολαύσει την ηρεμία και την ομορφιά του φράγματος, αλλά και την εικόνα και τον καθαρό αέρα που χαρίζει το καταπράσινο βουνό που αγγαλιάζει το όλο τοπίο και καθρεφτίζεται στα καθαρά νερά του φράγματος, δημιουργώντας έτσι μια μαγευτική γαλαζο-πράσινη εικόνα!

Το φράγμα του Ξυλιάτου έχει χωρητικότητα 1.420.000 κυβικά μέτρα νερού, ενώ το ύψος του είναι 42 μέτρα, το μήκος του 155 μέτρα. Κατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’80, συγκεκριμένα το 1980 και 1982 στα πλαίσια του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης Πιτσιλιάς. Σκοπός της κατασκευής του ήταν άρδευση 306 εκταρίων καλλιεργήσιμης γης για λαχανικά, ελιές, εσπεριδοειδή και οπωροφόρα δέντρα.Φωτογραφία από επίσημη ιστοσελίδα Ξυλιάτου 

Στον Ξυλιάτο η άγρια και η ήμερη βλάστηση συνυπάρχουν και εναλλάσονται αρμονικά, συμπληρώνοντας το όμορφο τοπίο του φράγματος και του βουνού. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί ότι σε ένα μέρος του χωριού απλώνεται και το κρατικό δάσος – «Αδελφοί».
Αυτή την ομορφιά του τοπίου που περιγράφω μπορεί κανείς να την δει απολαμβάνοντας την εξόρμησή του στον Εκδρομικό Χώρο, που βρίσκεται σε μια στενή κοιλάδα περιτριγυρισμένη από καταπράσινα βουνά.

Πρόκειται για ένα οργανωμένο εκδρομικό χώρο με 98 ξύλινα παγκάκια/τραπεζάκια (εκ των οποίων τα 33 είναι στεγασμένα και 3 για ανάπηρους), ειδικά διαμορφωμένα σημεία (3 ψησταριές στεγασμένες και 7 ανοιχτές) για ψήσιμο (του αγαπημένου κυπριακού φαγητού – σούβλας), νερό σε 5 σημεία με βρύσες, παιδική χαρά, χώρους υγιεινής ευρωπαϊκού τύπου  με 2 αποχωρητήρια ανδρών, 2 γυναικών, 2 αναπήρων, καθώς επίσης και χώρους στάθμευσης και σύστημα πυρόσβεσης με 13 σημεία (πυροσβεστικές φωλιές).
Φωτογραφία από επίσημη ιστοσελίδα Ξυλιάτου

Περίοδος αιχμής θεωρούνται οι μήνες Ιούλιος –Αύγουστος καθώς επίσης και η άνοιξη κατά την οποία ο επισκέπτης μπορεί να συνδυάσει την εξόρμηση του στον εκδρομικό χώρο με μια βόλτα στο παρακείμενο μονοπάτι μελέτης της φύσης. Ο εκδρομικός χώρος καθίσταται πόλος έλξης επισκεπτών και άλλες μεμονωμένες περιόδους, όπως κατά την υπερχείλιση του φράγματος τους μήνες Φεβρουάριο- Μάρτιο.

Επίσης μπορεί κανείς να εξερευνήσει την περιοχή, περπατώντας στα Μονοπάτια της Φύσης που υπάρχουν στο χωριό.

Στον Ξυλιάτο, λοιπόν, υπάρχουν 2 Μονοπάτια της Φύσης. Το ένα έχει μήκος 3 χιλιόμετρα – περιμετρικά του Φράκτη Ξυλιάτου, ενώ το δεύτερο έχει μήκος 2000 – περίπου μέτρων. 

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα δώρα που χάρισε η φύση στο Ξυλιάτο, είναι ο σπάνιος γεωλογικός σχηματισμός της «Οχτίπετρας» ή αλλιώς «Στητόροτσας», η οποία είναι μια βραχώδης περιοχή στα ανατολικά της κοινότητας και μπορεί κανείς να δει περπατώντας στο Μονοπάτι της Φύσης. Πρόκειται για ένα είδος πετρώματος που δεν συναντάται σε άλλες περιοχές και είναι στο χρώμα του γραφίτη. Ο βράχος αυτός παρουσιάζεται και στο λογότυπο της κοινότητας. Επιπρόσθετα, το μονοπάτι διασχίζει το αραιό πευκόδασος που αναπτύσσεται σε εγκαταλειμμένη γεωργική γη. Εκτός από τα πιο πάνω, ο περιπατητής έχει την ευκαιρία να απολαύσει, κατά μήκος του μονοπατιού, σημεία με πανέμορφη ανεμπόδιστη θέα από ολόκληρο το χωριό!
Φωτογραφία από επίσημη ιστοσελίδα Ξυλιάτου

Στην είσοδο του χωριού βρίσκεται το Κοινοτικό Γήπεδο. Έχει γρασίδι και προβολείς για να φωτίζεται το βράδυ και εκεί μαζεύοντε οι νέοι του χωριού -κυρίως τα καλοκαίρια- για να παίξουν ποδόσφαιρο.

Λίγα μέτρα μακριά βρίσκεται και το Κρησφύγετο του Ξυλιάτου, όπου έβρισκαν καταφύγειο αγωνιστές της ΕΟΚΑ, κατά τον απελευθερωτικό αγώνα 1955-1959, ενάντια στους Άγγλους.Φωτογραφία από επίσημη ιστοσελίδα Ξυλιάτου

Εκτός από τις φυσικές ομορφίες που χάρισε ο θεός στον όμορφο Ξυλιάτο, το χωριό κοσμεί και μια Τεχνητή  Λίμνη – Συντριβάνι, που δημιουργήθηκε το 2012, από το Κοινοτικό Συμβούλιο Ξυλιάτου. Αποτελεί την πρώτη φάση του σχέδιου ανάπλασης της κοινότητας η οποία έχει ως στόχο τον εκσυγχρονισμό και την πρόοδο του χωριού με απότερο σκοπό την παραμονή των νέων στο Ξυλιάτο.

Μέσα στην Τεχνητή Λίμνη – Συντριβάνι υπάρχουν ένας μεγάλος πίδακας νερού και δύο μικρότεροι οι οποίοι φωτίζονται με προβολείς που αλλάζουν διάφορα χρώματα. Στη μέση της Τεχνητής Λίμνης δεσπόζει μια ξύλινη γέφυρα, η οποία χωρίζει τον μεγάλο πίδακα νερού από τους δύο μικρότερους, ενώ περιμετρικά της λίμνης υπάρχουν κερκίδες και κρυφός φωτισμός. Όλος ο χώρος φωτίζεται από ένα σύγχρονο σύστημα φωταγώγησης. Έτσι, το σημείο αύτο του χωριού συνδιάζει το σύγχρονο με το παλαιό στοιχείο.

Φωτογραφία από Στέφανη Γεωργίου

Πολύ πρόσφατα, στο ίδιο σημείο ολοκληρώθηκε και η πλατεία του χωριού, με παιδότοπο και ποδηλατόδρομο, πεζόδρομο και χώρο πρασίνου, η οποία εφάπτεται με τον κύριο δρόμο της κοινότητας Ξυλιάτου- Λαγουδερών. Πίσω από την όμορφη πλατεία μπορεί κανείς να δει το Δημοτικό Σχολείο του χωριού, το οποίο δυστυχώς δεν λειτουργεί εδώ και 15 χρόνια, λόγω του μικρού αριθμού παιδιών που υπάρχουν στον Ξυλιάτο. Παρόλα αυτά ο χώρος του σχολείου χρησιμοποιείται για τις διάφορες εκδηλώσεις που διοργανώνει το χωριό (όπως τα παιχνίδια του Πάσχα ή το πανηγύρι του Αγίου Μάμα).

Στην πλατεία του χωριού υπάρχει ένα μικρό café όπου μαζεύεται η νεολαία και περνάει ευχάριστα την ώρα της.

Λίγο πιο πάνω σε ένα μικρό ύψωμα θα βρει κανείς και την εκκλησία του χωριού, η οποία είναι αφιερωμένη στον Άγιο Μάμα. Η παλιά εκκλησία καταστράφηκε ολοσχαιρός το καλοκαίρι του 1998, όταν τυλίχθηκε στις φλόγες. Πλέον, τη νέα εκκλησία του Αγίου Μάμα αποτελεί ένα μικρό και λιτό εκκλησάκι με αμφικλινή στέγη με στενά ξύλινα παράθυρα και πόρτες. Εξωτερικά είναι επενδυμένο με πέτρα, ενώ το καμπαναριό του είναι ανεξάρτητο και βρίσκεται στο προαύλιο της εκκλησίας δίπλα από ένα αγέρωχο κυπαρίσσι.

Στο χωριό εκτός από την εκκλησία του Αγίου Μάμα υπάρχει και η σπηλιά του Αγίου, όπου έμενε ο Άγιος, σύμφωνα με την παράδοση που έχουν διασώσει οι κάτοικοι του χωριού από γενιά σε γενιά.

Η Σπηλιά του Αγίου Μάμα βρίσκεται στην περιοχή Παιζούλες, στη νότια πλευρά του χωριού. Είναι λαξευμένη σε ένα βράχο και αποτελεί ένα «φυσικό» καταφύγιο, πέντε περίπου μέτρων πλάτους, τεσσάρων περίπου μέτρων βάθους και λιγότερο των δύο μέτρων -1,70 εκατοστά- ύψος.
Φωτογραφία από επίσημη ιστοσελίδα Ξυλιάτου

Το Παλιό, Ψηλό Γεφύρι Ξυλιάτου βρίσκεται κοντά στην κεντρική πλατεία του χωριού και χτίστηκε κατά τη δεκαετία 1930-1940. Κατασκευαστής του έργου ήταν το Δασονομείο (όπως αποκαλείτο το Τμήμα Δασών κατά τα χρόνια της αγγλικής αποικιοκρατίας). Σκοπός του έργου ήταν η τελειοποίηση του τότε κύριου δασικού δρόμου «Αγίας Μαρίνας Ξυλιάτου-Ξυλιάτου- Λαγουδερών-Σαράντι». Κύριος σκοπός του πιο πάνω δρόμου, ήταν η ορθολογιστική διαχείριση του δάσους στην κοιλάδα Ξυλιάτου-Λαγουδερών, του Δάσους «Αδελφοί».

Τότε, ήταν ο μοναδικός δρόμος που υπήρχε στην περιοχή και εξυπηρετούσε στις πιο κάτω δραστηριότητες:

• Γρήγορη πρόσβαση στην καρδιά του δάσους, για κατάσβεση πυρκαγιών
• Εμπορία ξυλείας και καυσόξυλων, τα οποία δασικά προϊόντα εξάγονταν στην περιοχή και μεταφέρονταν σε άλλες περιοχές της Κύπρου
• Μεταφορά ξυλανθράκων (κάρβουνων) λατζιάς από τη Μαδαρή όπου κατασκευάζονταν, προς διάφορες Υπηρεσίες της τότε αγγλικής αποικιοκρατίας
• Προστασία του δάσους από παράνομη υλοτομία
• Παράλληλα, με τη διευκόλυνση των πιο πάνω δραστηριοτήτων του Δασονομείου, ασφαλώς, εξυπηρετούντο και οι κάτοικοι του Ξυλιάτου και των άλλων παρακείμενων παραδασόβιων κοινοτήτων.

Φωτογραφία από επίσημη ιστοσελίδα Ξυλιάτου

Το εν λόγω γεφύρι, ουσιαστικά, αποκόπηκε από το οδικό δίκτυο από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν ο δρόμος ευθυγραμμίστηκε.

Το γεφύρι εξωραΐστηκε και αναπλάθηκε όπως είναι σήμερα, κατά την περίοδο 2014-2015, με χρηματοδότηση από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης, 2007-2013.

Ο Ξυλιάτος διαθέτει επίσης και 2 Μεταλλεία.
Φωτογραφία από Στέφανη Γεωργίου

Το Μεταλλείο «Μεμί» βρίσκεται λίγο πιο έξω από την κατοικημένη περιοχή του χωριού. Λειτούργησε την περίοδο 1954-1971 και μερικώς την περίοδο 1987 - 1990. Η εκμετάλλευση γινόταν επιφανειακά με τη μέθοδο της κλειστής εκσκαφής και από αυτό εξορύχτηκαν  γύρω στους  2.125.000 τόνους μεταλλεύματος. Η επεξεργασία του μεταλλεύματος γινόταν σε εργοστάσιο εμπλουτισμού μεταλλευμάτων στο Μιτσερό για παραγωγή συμπυκνώματος θείου με τη μέθοδο της επίπλευσης.

Σήμερα (2018) στο σημείο εξαγωγής του μεταλλεύματος έχει δημιουργηθεί ένας μεγάλος κρατήρας οποίος,  με πρωτοβουλία του Κοινοτικού Συμβουλίου, έχει γεμίσει με όμβρια ύδατα. Το αποτέλεσμα που δημιουργήθηκε είναι υπέροχο. Ανάμεσα στα βουνά δεσπόζει μια ιδιόμορφη λίμνη, τα νερά της οποίας, εξαιτίας της ύπαρξης κράματος σιδηροπυρίτη στον πυθμένα και στα τοιχώματα της, αλλάζουν χρώμα ανάλογα με την εποχή.

Έτσι, την εν λόγω λίμνη θα την δεις να έχει σκούρο πράσινο χρώμα τον χειμώνα, που μετατρέπεται σε σ’ ένα  μαγευτικό τυρκουάζ  την άνοιξη, ενώ το καλοκαίρι έχει το βαθύ μπλε χρώμα του ωκεανού, διατηρώντας  στις όχθες το υπέροχο τυρκουάζ των καταγάλανων θαλασσών. Το φθινόπωρο, βρίσκει τα νερά τελείως αλλαγμένα, με ένα ανοιχτόχρωμο πράσινο να ετοιμάζονται να υποδεχθούν και πάλι το χειμωνιάτικο σκούρο πράσινο των δασών.

Η λίμνη αύτη τη στιγμή είναι ένας υγιής βιότοπος με διάφορα είδη παπιών.

Το 2^ο Μεταλλείο του Ξυλιάτου είναι ο «Αλεστός» και βρίσκεται στα δυτικά του χωριού. Το βουνό το οποίο φιλοξενεί το παλαιό μεταλλείο βρίσκεται στους πρόποδες του δάσους Αδελφοί και Μαχαιρά. Ξεχωρίζει από μακριά λόγω του υψόμετρου και των πετρωμάτων του, τα οποία λαμποκοπούν στον απογευματινό ήλιο. Όταν κανείς επισκεφτεί τον χώρο όπου λειτουργούσε το μεταλλείο μπορεί να αντικρίσει  πετρώματα σιδηροπυρίτη, ενώ μια μικρή λιμνούλα έχει καλύψει τον πυρήνα του μεταλλείου.

Το εν λόγω μεταλλείο λειτούργησε κατά την περίοδο 1971-1972 και από αυτό εξορύχτηκαν με επιφανειακή εκμετάλλευση γύρω στους 661.000 τόνους μεταλλεύματος. Η επεξεργασία του μεταλλεύματος γινόταν σε εργοστάσιο εμπλουτισμού μεταλλευμάτων στο Μιτσερό για παραγωγή συμπυκνώματος χαλκού με τη μέθοδο της επίπλευσης. Η εξαγωγή του τελικού προϊόντος γινόταν με φόρτωση πλοίων στο Καραβοστάσι. Σημειώνεται ότι κατά τη δεκαετία του 1980 λειτούργησε στο χώρο του μεταλλείου μικρή υδρομεταλλουργική μονάδα παραγωγής ιζήματος χαλκού με εφαρμογή της μεθόδου της εκχύλισης με τη χρήση ελαφρά όξινου διαλύματος και την καταβύθιση του διαλυτού χαλκού με σίδηρο(scrap iron). Το ενδεχόμενο επαναλειτουργίας του μεταλλείου «Αλεστός» είναι ανοικτό, καθώς υπάρχουν μέχρι και σήμερα μεταλλεύματα χαλκού, σιδήρου και σκόνης χρυσού. 

Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η αιωνόβια ελιά του χωριού και βρίσκεται στην περιοχή Πότιμα. Η ελιά αυτή θεωρείται ως η μακροβιότερη ελιά στην Κύπρο, 800 χρονών, αλλά συνάμα είναι και η μεγαλύτερη σε διάμετρο με περιφέρεια 13 μέτρα και ύψος 6 μέτρα. Αξίζει να σημειωθεί πως η αιωνόβια ελιά τέθηκε το 2004 υπό προστασία και συντήρηση του Τμήματος Δασών.

Αξίζει να επισκευτείς τον όμορφο Ξυλιάτο (οποιανδήποτε εποχή) και να δεις από κοντά την ιστορία ενός ακόμη χωριού της Κύπρου μας!