Οικιακές εργαζόμενες στην Κύπρο

Δυο όψεις του ίδιου νομίσματος ή καλύτερα του σαθρού συστήματος

Το καθεστώς εργοδότησης των οικιακών βοηθών με τις πολλαπλές αρνητικές προεκτάσεις του, τόσο για τις ίδιες τις εργαζόμενες όσο και για τους εργοδότες, επιβάλλεται να αναθεωρηθεί. Θα πρέπει, επιτέλους, να τεθεί κάτω από το μικροσκόπιο των αρμόδιων κρατικών υπηρεσιών. Με την προώθηση νομοθετικών και άλλων μέτρων θα αντιμετωπιστούν οριστικά τα σοβαρά προβλήματα εκμετάλλευσης και κατάχρησης που παρατηρούνται ένθεν και ένθεν, και που διαιωνίζονται εδώ και πάρα πολλά χρόνια ως απότοκο της κρατικής αμέλειας και αδιαφορίας. Γιατί, άραγε, εκατοντάδες οικιακές εργαζόμενες εγκαταλείπουν τον τόπο εργασίας τους; Δεν αντέχουν την εκμετάλλευση ή οι πλείστες που φεύγουν από τις οικίες των εργοδοτών τους επιλέγουν την παρανομία, διότι, είναι περισσότερα τα λεφτά; Είναι αρκετός ο ελάχιστος καθαρός μηνιαίος μισθός των €309 που καθορίζεται στην κείμενη νομοθεσία; Έχουν ωράριο; Ποιος το ελέγχει; Από την άλλη, θύματα εκμετάλλευσης ήταν και εξακολουθούν να είναι και εργοδότες. Πληρώνουν €1.000 με €1.500 για να έχουν οικιακή βοηθό και στον έναν μήνα τους ζητάνε το έγγραφο αποδέσμευσης (release document) και εάν δεν ικανοποιηθεί το αίτημα τους, τότε, προβαίνουν σε ψευδείς καταγγελίες για να πετύχουν τον στόχο τους: Να εργαστούν αλλού με περισσότερα χρήματα. Πρόκειται για τις δύο διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος ή καλύτερα του ίδιου σαθρού συστήματος που χρήζει ολικής αναθεώρησης.

Ο πρόεδρος του Συνδέσμου Οικιακών Βοηθών, κ. Λούης Κουτρουκίδης, μιλάει χωρίς περιστροφές στον «Π» για την εκμετάλλευση που τυγχάνουν οι οικιακές εργαζόμενες στην Κύπρο. Καταγγέλλοντας, παράλληλα, και τη θυματοποίηση εργοδοτών από οικιακές εργαζόμενες. Έχει τεράστια σημασία ποιος τα καταγγέλλει, γι’ αυτό αποδίδουμε ιδιαίτερη βαρύτητα στις δηλώσεις του κ. Κουτρουκίδη. Πρόκειται για το πρόσωπο που βρίσκεται για χρόνια στο πλευρό των οικιακών βοηθών, που δεν είναι ατζέντης, και που με δικά του χρήματα ίδρυσε τον Σύνδεσμο Οικιακών Βοηθών στη Λεμεσό και μετέτρεψε το σπίτι του σε καταφύγιο αυτών των γυναικών. Πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο που αναζητούσε αγωνιωδώς τα θύματα του «Ορέστη» και που, μήνες πριν τον εντοπισμό των σορών τους, εξέφρασε φόβους για τη ζωή τους στην Αστυνομία, αλλά…

Έρχονται δασκαλεμένες

Σύμφωνα με τον κ. Κουτρουκίδη, αρκετές οικιακές εργαζόμενες έρχονται στην Κύπρο δασκαλεμένες από συμπατριώτισσές τους, και από τον πρώτο κιόλας μήνα εργοδότησής τους στην Κύπρο ζητούν τη λύση του συμβολαίου τους και το έγγραφο αποδέσμευσης. «Μου έλεγε με παράπονο ατζέντης για μια δική του περίπτωση, όπου πήγε να παραλάβει στο αεροδρόμιο την οικιακή βοηθό και του ζήτησε έγγραφο αποδέσμευσης πριν την πάρει καν στον εργοδότη της, ενώ μια δεύτερη, ζήτησε έγγραφο αποδέσμευσης την πρώτη ημέρα που πήγε στο σπίτι του εργοδότη της. Η νομοθεσία δεν προστατεύει τον εργοδότη ο οποίος πληρώνει €1.000 με €1.500 για να φέρει την οικιακή βοηθό στην Κύπρο και στον μήνα φεύγει. Δεν θα έπρεπε να ήταν έτσι. Θα έπρεπε να υπάρχουν ασφαλιστικές δικλίδες που να αποτρέπουν τέτοια φαινόμενα. Υπάρχει εκμετάλλευση», δήλωσε στον «Π» ο κ. Κουτρουκίδης.

Με βάση την κείμενη νομοθεσία, το συμβόλαιο απασχόλησης μπορεί να λυθεί κατόπιν αμοιβαίας συμφωνίας ανάμεσα στην οικιακή εργαζόμενη και τον εργοδότη και να συμπληρωθεί και υπογραφεί από κοινού, παρουσία μαρτύρων, το έγγραφο αποδέσμευσης. Η αμοιβαία λύση του συμβολαίου και η συμπλήρωση του εγγράφου αποδέσμευσης μπορεί να γίνει σε οποιαδήποτε στιγμή υπάρξει τέτοια συμφωνία ανάμεσα στα δύο μέρη. Για σκοπούς διευκόλυνσης, το Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης ετοίμασε πρότυπο έγγραφο αποδέσμευσης το οποίο είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του. Το έγγραφο αποδέσμευσης επιτρέπει στην οικιακή εργαζόμενη να αναζητήσει δουλειά για περίοδο ενός μήνα. Κατά τη διάρκεια του ενός μήνα η οικιακή βοηθός μπορεί να διαμένει και να εργάζεται στο σπίτι του προηγούμενου εργοδότη, εκτός και αν αυτό είναι αδύνατο λόγω σοβαρής προστριβής όπως εργατικής διαφοράς, σεξουαλικής παρενόχλησης κ.λπ. Σε αυτή την περίπτωση, η αλλοδαπή εργαζόμενη θα πρέπει να ενημερώσει το κλιμάκιο της Υπηρεσίας Αλλοδαπών και Μετανάστευσης της επαρχίας της για την προσωρινή διεύθυνση διαμονής της. Ο εργοδότης μπορεί να απασχολήσει άλλη οικιακή εργαζόμενη εφόσον:

• Έχει παρέλθει ο ένας μήνας ισχύος του εγγράφου αποδέσμευσης και η οικιακή βοηθός δεν έχει διευθετήσει διαφορετικά την παραμονή της. Σ’ αυτή την περίπτωση, ο εργοδότης αποτείνεται στα επαρχιακά κλιμάκια της ΥΑΜ προσκομίζοντας το έγγραφο αποδέσμευσης. Κατόπιν, προβαίνει σε καταγγελία, η οποία, θα διαβιβαστεί στο Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης.

• Η οικιακή εργαζόμενη έχει διευθετήσει διαφορετικά τη διαμονή της εντός της διάρκειας ισχύος του εγγράφου αποδέσμευσης.

• Έχει αναχωρήσει από την Κύπρο.

Σεξουαλικές κακοποιήσεις

«Μα καλά, είναι όλες δασκαλεμένες; Δεν υπάρχουν και περιπτώσεις που οι οικιακές εργαζόμενες δικαιολογημένα φεύγουν από τις οικίες όπου εργάζονται;» ρωτήσαμε τον κ. Κουτρουκίδη. Η απάντηση είναι καταφατική, με τον κ. Κουτρουκίδη να εκτιμά ότι ένα ποσοστό της τάξεως του 30% περίπου εγκαταλείπει τις οικίες των εργοδοτών τους δικαιολογημένα. «Τις γράφουν πάνω σε ηλικιωμένους, αλλά στην πραγματικότητα τις βάζουν να καθαρίζουν δύο και τρία σπίτια. Ήρθαν κοντά μου πολλές από αυτές τις περιπτώσεις. Τις έφεραν για τον παππού, αλλά δουλεύουν και για την κόρη και για τον γιο. Σ’ αυτή την περίπτωση, οι κοπέλες έχουν δίκαιο να διαμαρτύρονται. Σίγουρα οι εργοδότες τους δεν τις αποδεσμεύσουν διότι ξόδεψαν χρήματα για να τις φέρουν στην Κύπρο, και σύμφωνα με το συμβόλαιο που υπογράφουν θα πρέπει να δώσουν γραπτή προειδοποίηση 30 ημερών στον εργοδότη για να μπορούν να βρουν κάποιον άλλον. Όταν προκύψει εργατική διαφορά λαμβάνεται υπόψη το θέμα της γραπτής προειδοποίησης. Πολλοί εργοδότες την σχίζουν, την πετάνε στο κάλαθο, δεν την λαμβάνουν καν υπόψη, αλλά αυτό προβλέπει ο νόμος», αναφέρει ο κ. Κουτρουκίδης. Παραθέτοντας, παράλληλα, τη δική του μαρτυρία για όσα βίωσαν στα χέρια ηλικιωμένων δύο οικιακές εργαζόμενες που έπεσαν θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης: «Πριν δύο εβδομάδες μπήκε ο γέρος γυμνός στο μπάνιο την ώρα που ήταν η κοπέλα. Άρπαξε τα ρούχα της και βγήκε στο δρόμο γυμνή από το σοκ και τον πανικό της. Αυτή η κοπέλα δεν έδωσε προειδοποίηση ενός μήνα για να φύγει από την οικία του εργοδότη της. Έπρεπε να κάτσει έναν μήνα που ισχύει η προειδοποίηση και να ανέχεται τη σεξουαλική παρενόχληση από τον γέρο;» διερωτήθηκε. Σε άλλη περίπτωση, ηλικιωμένος πίεζε την οικιακή του βοηθό κάθε βράδυ για να κάνουν σεξ. Ήρθε και μου το είπε η κοπέλα. Της είπα να τον βιντεογραφήσει για να έχουμε αποδείξεις. Όταν πήγαμε στο Τμήμα Εργασιακών Σχέσεων και καταγγείλαμε το γεγονός, η κόρη του ηλικιωμένου αρνείτο να αποδεσμεύσει την κοπέλα διότι δεν την πίστευε και την κατηγορούσε ότι έλεγε ψέματα. Όταν της δείξαμε το βίντεο από το κινητό τηλέφωνο της οικιακής βοηθού, υπέγραψε την ίδια ώρα το έγγραφο αποδέσμευσης».

Χάνονται οι κοινωνικές ασφαλίσεις

Οι εργοδότες των οικιακών βοηθών καταβάλλουν ένα ποσό γύρω στα €120 τον μήνα σε κοινωνικές ασφαλίσεις. Πρόκειται στην ουσία για χαμένα λεφτά διότι, όπως καταγγέλλει στον «Π» ο κ. Κουτρουκίδης, δεν καταλήγουν στις τσέπες των οικιακών βοηθών, αλλά παραμένουν στο κρατικό ταμείο. «Έπρεπε το θέμα να ρυθμιστεί νομοθετικά προ πολλού για να μπορούν οι οικιακές εργαζόμενες να λαμβάνουν αυτά τα λεφτά. Τα δικαιούνται», υπέδειξε ο κ. Κουτρουκίδης. Σε επικοινωνία που είχαμε με λειτουργό του Τμήματος Κοινωνικών Ασφαλίσεων, μας ανέφερε ότι με βάση τον μισθό που λαμβάνουν οι οικιακές εργαζόμενες απαιτούνται, τουλάχιστον, 20 έτη εισφορών για να δικαιούνται έστω μια μικρή σύνταξη όταν θα φτάσουν σε ηλικία συνταξιοδότησης. Αλήθεια, πόσες από αυτές τις 20 χιλιάδες εργαζόμενες σε οικίες συμπληρώνουν 20ετή εργασία στην Κύπρο;

Συναφώς αναφέρουμε ότι η ανώτατη περίοδος παραμονής υπηκόου τρίτης χώρας στην Κύπρο για σκοπούς οικιακής απασχόλησης είναι τα έξι χρόνια. Σύμφωνα με το Τμήμα Αρχείου Πληθυσμού και Μετανάστευσης η ανανέωση των αδειών διαμονής μετά την πάροδο των έξι ετών επιτρέπεται νοουμένου ότι η οικιακή εργαζόμενη συνεχίζει να απασχολείται στον ίδιο εργοδότη.

Μεροκάματο €10 την ημέρα

«Από το 1990 που καθορίστηκε ο μισθός των οικιακών βοηθών παραμένει ακόμη ο ίδιος. Απαράδεκτα πράγματα. Έχει 30 χρόνια λαμβάνουν τον ίδιο μισθό. Πάρα πολλοί εργοδότες που μου τηλεφωνούν κατά καιρούς για να με ρωτήσουν εάν ενδιαφέρονται για εργασία κοπέλες που φιλοξενώ στο σπίτι μου, τους ρωτάω τι μισθό θα δώσουν και μου απαντούν αυτό που καθορίζει η νομοθεσία. Δηλαδή, €309 καθαρά τον μήνα. Έχεις ένα πλάσμα να σου δουλεύει από το πρωί έως τη νύκτα με €10 την ημέρα. Αρκετοί απαντούν, ναι, αλλά τους προσφέρουμε φαγητό, κατοικία και κάλυψη πολλών άλλων εξόδων. Για μένα αυτό δεν παύει να είναι απάνθρωπο. Και δεν δουλεύουν οκτάωρο. Έχει πολλές οικιακές βοηθούς που δουλεύουν 10 ή 12 ή και 14 ώρες την ημέρα», σύμφωνα με τον πρόεδρο του Συνδέσμου Οικιακών Βοηθών.

Με βάση τα ισχύοντα σήμερα, ο ελάχιστος μεικτός μηνιαίος μισθός των οικιακών βοηθών ανέρχεται στα €460 και ο ελάχιστος καθαρός στα €309. Στον υπολογισμό του καθαρού μισθού λαμβάνεται υπόψη και αποκοπή ύψους 25% για σκοπούς στέγασης και σίτισης. Η εν λόγω αποκοπή πρέπει να γίνεται μόνο σε περίπτωση που η οικιακή εργαζόμενη διαμένει στην οικία του εργοδότη. «Είναι φυσικό επακόλουθο οι πλείστες να προτιμούν την παρανομία διότι βγάζουν τα διπλάσια και τα τριπλάσια κάθε μήνα. Κερδισμένοι είναι και οι εργοδότες που τις εργοδοτούν παράνομα διότι δεν καταβάλλουν εισφορές για κοινωνικές ασφαλίσεις», σχολίασε ο κ. Κουτρουκίδης.

Η αγγλική γλώσσα και οι ατζέντηδες της στράτας

Οι ελάχιστες προϋποθέσεις που τίθενται στην κείμενη νομοθεσία για την απασχόληση αλλοδαπών από τρίτες χώρες ως οικιακές εργαζόμενες στην Κυπριακή Δημοκρατία είναι δύο: βασική γνώση της ελληνικής ή της αγγλικής γλώσσας και η προηγούμενη σχετική πείρα τουλάχιστον ενός έτους.

Σύμφωνα με τον κ. Κουτρουκίδη, οι πλείστες που έρχονται στην Κύπρο για να εργαστούν ως οικιακές βοηθοί δεν γνωρίζουν ούτε και μία λέξη στα αγγλικά, πόσο μάλλον στα ελληνικά. Εύλογα, λοιπόν, διερωτάται κανείς τι είδους έλεγχοι γίνονται στα αεροδρόμια, αν γίνονται και από ποιους, εφόσον παραβιάζεται κατά κόρον η κείμενη νομοθεσία, πρώτα από τους ατζέντηδες και ύστερα από τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες που κλείνουν τα μάτια ή απλά δεν ασχολούνται με την εφαρμογή του νόμου. Σύμφωνα με τον κ. Κουτρουκίδη, πάρα πολλές αλλοδαπές από τρίτες χώρες έρχονται στην Κύπρο για να εργαστούν ως οικιακές βοηθοί με ψεύτικα πιστοποιητικά ότι γνωρίζουν δήθεν την αγγλική γλώσσα, ενώ στην πραγματικότητα δεν ξέρουν να πουν έστω ένα «γεια» στα αγγλικά. «Γιατί δεν γίνεται ένα γρήγορο τεστ στα αγγλικά στο αεροδρόμιο; Εκείνες που δεν γνωρίζουν την αγγλική γλώσσα, άρα που προσπάθησαν να παραπλανήσουν τις υπηρεσίες του κράτους, να στέλνονται την ίδια μέρα πίσω στη χώρα τους. Θα πρέπει, επιτέλους, να μάθουν και οι ατζέντηδες να κάνουν σωστά τη δουλειά τους. Διότι υπάρχουν πάρα πολλοί ατζέντηδες της στράτας, Ινδοί και Νεπαλέζοι που συνεργάζονται με Ελληνοκύπριους για να κάνουν τις αρπαχτές τους, χωρίς να τους νοιάζει εάν οι οικιακές εργαζόμενες μιλάνε ή όχι αγγλικά. Πρέπει να τιμωρούνται αυτοί οι ατζέντηδες», κατέληξε.

Τις πέταξαν στο δρόμο λόγω κορωνοϊού

Τον Μάρτιο του 2020, που κάλπαζε ο κορωνοιος, τα κρούσματα ήταν στα ύψη και οι εντατικές μονάδες των δημόσιων νοσηλευτηρίων υπερπλήρεις, αρκετοί εργοδότες και δη ηλικιωμένοι, σύμφωνα με τον κ. Κουτρουκίδη, φοβήθηκαν ότι θα ασθενήσουν με κορωνοό και έδιωξαν από το σπίτι τους τις οικιακές εργαζόμενες, διότι τις Κυριακές που είχαν ρεπό κοινωνικοποιούνταν με ομοεθνείς τους. «Τις πέταξαν, κυριολεκτικά, στον δρόμο. Φιλοξενούσα 18 κοπέλες στο σπίτι μου. Τις τάιζα, τις πότιζα και τις κοίμιζα. Αποτάθηκα στο κράτος για χορηγία, αλλά μου είπαν ότι θα πρέπει να ιδρύσω φιλανθρωπικό ίδρυμα ή οργανισμό, έπρεπε να αλλάξω καταστατικό κ.ο.κ. Το κράτος δεν έχει κάποιον χώρο για να φιλοξενεί αυτές τις κοπέλες που φεύγουν ή που τις διώχνουν από τα σπίτια στα οποία εργάζονται. Νομίζω στη Λευκωσία υπάρχει ένας μη κυβερνητικός οργανισμός, μία εκκλησία. Στις άλλες πόλεις τίποτα. Το κράτος δεν ασχολείται καθόλου. Κακά τα ψέματα, πολλές οικογένειες με μικρά παιδιά ή με ανήμπορους ηλικιωμένους έχουν ανάγκη τις οικιακές βοηθούς. Είναι ένα αναγκαίο κακό».

Ξαφνικά κινδυνεύουν και ζητούν άσυλο

Ο πρόεδρος του Συνδέσμου Οικιακών Βοηθών στηλίτευσε και το γεγονός ότι εκατοντάδες οικιακές εργαζόμενες μετά από μήνες ή και χρόνια στην παρανομία, μόλις συλληφθούν από την Αστυνομία ζητούν αμέσως πολιτικό άσυλο. Έτσι, την άλλη ημέρα κυκλοφορούν ελεύθερες μέχρι να εξεταστεί η αίτησή τους για πολιτικό άσυλο και εξαφανίζονται.

Σημειώνεται ότι δεν επιτρέπεται η είσοδος τρίτου υπήκοου από τη Μιανμάρ και την Αιθιοπία για σκοπούς οικιακής απασχόλησης.

Τρεις απόπειρες,