Σαν σήμερα στην Κύπρο - 16 Οκτωβρίου 1931

Η Κύπρος γίνεται επισήμως αποικία της Βρετανίας

Μια ημερομηνία που άλλαξε την πορεία της κυπριακής ιστορίας

Η 16η Οκτωβρίου 1931 αποτελεί μια ημερομηνία-σταθμό στην ιστορική πορεία της Κύπρου. Εκείνη την ημέρα, η Μεγάλη Βρετανία προχώρησε στην επίσημη προσάρτηση της Κύπρου ως αποικία της, τερματίζοντας οριστικά το προηγούμενο καθεστώς της «Προστασίας» που ίσχυε από το 1878. Η πράξη αυτή, αν και αναμενόμενη μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, άλλαξε ριζικά τη σχέση του νησιού με την αποικιοκρατική δύναμη και άνοιξε τον δρόμο για τις πολιτικές εντάσεις και τους εθνικούς αγώνες που θα ακολουθούσαν.

Η Κύπρος, μετά τον Ρωσοτουρκικό Πόλεμο του 1877–78, παραχωρήθηκε στη Βρετανία από την Οθωμανική Αυτοκρατορία με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης. Τυπικά παρέμενε υπό οθωμανική κυριαρχία, αλλά τελούσε υπό βρετανική διοίκηση και έλεγχο. Οι Βρετανοί την αντιμετώπιζαν ως στρατηγικό σταθμό στην Ανατολική Μεσόγειο, κρίσιμο για τις θαλάσσιες οδούς προς την Ινδία και τη Μέση Ανατολή.

Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία εισήλθε στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, η Βρετανία κήρυξε μονομερώς την προσάρτηση της Κύπρου (1914), θεωρώντας τη πλέον βρετανικό έδαφος. Ωστόσο, αυτή η ενέργεια δεν είχε ακόμη διεθνή αναγνώριση. Η Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 επιβεβαίωσε την παραίτηση της Τουρκίας από κάθε δικαίωμα επί της Κύπρου, αλλά η πλήρης ενσωμάτωση στο βρετανικό αποικιακό σύστημα ολοκληρώθηκε μόλις στις 16 Οκτωβρίου 1931, όταν η Κύπρος ανακηρύχθηκε επίσημα Βρετανική Αποικία του Στέμματος (Crown Colony of Cyprus).

Οι Έλληνες Κύπριοι, που ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα ζητούσαν Ένωση με την Ελλάδα, είδαν την προσάρτηση ως οριστική απόρριψη των εθνικών τους προσδοκιών. Η απογοήτευση γρήγορα μετατράπηκε σε ένταση και οργή, καθώς η νέα αποικιακή διοίκηση επιβλήθηκε με αυστηρότερες δομές ελέγχου.

Το 1931 υπήρξε έτος εκρηκτικό: η οικονομική πίεση, η φορολογία και η αδιαφορία των Βρετανών απέναντι στα αιτήματα των Κυπρίων προκάλεσαν λαϊκές διαμαρτυρίες.
Μόλις λίγες ημέρες μετά την επίσημη ανακήρυξη της αποικίας, ξέσπασαν τα περίφημα Οκτωβριανά (21 Οκτωβρίου 1931) — μια παλλαϊκή εξέγερση εναντίον της αποικιοκρατίας, με αποκορύφωμα την πυρπόληση του Κυβερνείου στη Λευκωσία.

Η εξέγερση καταπνίγηκε βίαια:

• 6 Κύπριοι σκοτώθηκαν, δεκάδες τραυματίστηκαν,

• περισσότεροι από 2.000 συνελήφθησαν,

• πολιτικοί και ιερείς εξορίστηκαν,

• και το Σύνταγμα του 1882 ανεστάλη επ’ αόριστον.

Η εποχή που ακολούθησε, γνωστή ως Παλμεροκρατία (από το όνομα του κυβερνήτη Ρίτσμοντ Πάλμερ), υπήρξε μια από τις πιο σκοτεινές περιόδους αποικιακής διακυβέρνησης: λογοκρισία, απαγόρευση κομμάτων και συλλόγων, αστυνομικός έλεγχος και καταστολή κάθε πολιτικής δραστηριότητας.

Η προσάρτηση του 1931 είχε διττό χαρακτήρα:

1. Πολιτικά, σήμανε το τέλος κάθε αυταπάτης περί “προστατευμένης” διοίκησης και την πλήρη επιβολή της αποικιοκρατικής εξουσίας.

2. Κοινωνικά και εθνικά, όξυνε το αίσθημα της αδικίας και καλλιέργησε βαθύτερα τον πόθο της αυτοδιάθεσης και της Ένωσης.

Οι νέες γενιές Κυπρίων, που μεγάλωσαν μέσα σε αυτό το αυταρχικό καθεστώς, μετέφεραν τη μνήμη και το αίσθημα αντίστασης που αργότερα τροφοδότησε τον αντιαποικιακό αγώνα της ΕΟΚΑ (1955–59). Η προσάρτηση, επομένως, δεν ήταν το τέλος, αλλά η αρχή μιας μακράς πορείας αφύπνισης και σύγκρουσης.

Η 16η Οκτωβρίου δεν είναι απλώς μια ημερομηνία σε βιβλίο ιστορίας· είναι υπενθύμιση ότι η ελευθερία και η αυτοδιάθεση δεν χαρίζονται, αλλά διεκδικούνται. Και η Κύπρος, με την πολυκύμαντη ιστορική της πορεία, αποτελεί ζωντανό παράδειγμα ενός λαού που δεν έπαψε ποτέ να αγωνίζεται για την αξιοπρέπειά του.